Mahfi Eğilmez – 01.12.2015
SDR (special drawing rights ya da Türkçe karşılığıyla özel çekme hakları) IMF tarafından oluşturulmuş bulunan yapay bir uluslararası ödeme ve rezerv aracı. SDR, altın ya da Dolar gibi bir rezerv varlık olmakla birlikte fizik olarak değil sadece bir hesap olarak mevcut. SDR, ilk kez 1969 yılında oluşturuldu.
IMF, üye ülkelere IMF’deki kotalarıyla orantılı olarak SDR rezervi tahsis eder. Mesela Türkiye’nin IMF nezdinde yaklaşık 1,5 milyar Dolar (1.071 milyon SDR) tutarında özel çekme hakkı bulunuyor. Üye ülkeler bu SDR karşılığında ihtiyaç duydukları diğer üye ülke paralarını ödünç alıp kullanabilirler. Örneğin Türkiye, 1 milyar Dolara ihtiyaç duysa IMF nezdindeki SDR rezervinden 720 milyon SDR’yi ABD’ye devrederek karşılığında 1 milyar Dolar alabilir. Böylece ABD’nin rezervi değişmemiş yalnızca 1 milyar Dolardan 728 milyon SDR’a dönmüş olur. Türkiye, ihtiyacını karşıladıktan sonra ödünç süresi sonunda 1 milyar Dolarını verip ABD’den SDR’sini geri alır.
Bugün itibariyle IMF’nin üye ülkeler için oluşturduğu toplam SDR’nin değeri 286 milyar Dolardır (204 milyar SDR.)
Fiziksel varlığı olmaması nedeniyle SDR’ye kâğıttan altın denilmektedir. SDR, yukarıda Dolar ile olan ilişkisini gösterirken de ortaya koyduğumuz gibi aynı zamanda bir ölçü birimi işlevi de görüyor. Her gün diğer paralar karşısındaki değeri belirleniyor. SDR’nin değeri, dünya ticaretinde ve ödemeler sistemindeki ağırlıkları olan Dolar, Euro, Pound ve Yen’den oluşan bir sepete göre belirlenir. Söz konusu paralar bu sepette uluslararası ticaret ve ödemeler sistemindeki ağırlıklarına uygun ağırlıklarla temsil edilirler.
Bir ülke parasının SDR sepetine dâhil edilebilmesi için iki önemli koşulun yerine gelmesi gerekiyor: (1) Söz konusu üye ülkenin ticaret hacminin son beş yılda en yüksek değerine ulaşmış olması ve sahip olduğu para biriminin, üye ülkeler arasındaki dış ticaret işlemlerinde kullanılıyor olması. (2) Söz konusu üye ülke parasının serbestçe kullanılabilir olması (IMF jargonunda bir paranın serbestçe kullanılabilir olması o paranın uluslararası ödemelerde kullanılabilmesinin yanı sıra uluslar arası alanda sermaye akımlarına açık olması ve serbest dalgalanmaya bırakılmış olması anlamına geliyor.)
IMF, icra direktörleri kurulu, Çin Renminbi’sinin (kısaltması RMB, Yuan da deniyor) bu iki koşulu da karşıladığına ve Yuan’ın da SDR sepetine alınmasına karar verdi. Kara gereğince 1 Ekim 2016’dan itibaren SDR sepetine Yuan da girecek. Böylelikle Yuan da SDR sepetine dâhil edilen beşinci rezerv para konumuna gelecek. SDR sepetindeki rezerv paraların ağırlıklarının bugün itibariyle görünümü ve 1 Ekim 2016 itibariyle alacakları görünüm aşağıdaki tabloda gösteriliyor.
Tablodaki değişimden görüleceği Doların uluslararası ağırlığında pek bir değişiklik olmamış. Buna karşılık Euro oldukça gerilemiş bulunuyor. Pound’un da bu alanda zemin kaybettiği çok açık olarak görülebiliyor.
| Para Birimi | Mevcut ağırlıklar (1 Ekim 2010’da belirlendi) | 1 Ekim 2016dan itibaren geçerli olacak ağırlıklar | Değişiklik |
| Dolar | 41,9 | 41,73 | -0,17 |
| Euro | 37,4 | 30,93 | -6,47 |
| Yuan | – | 10,92 | +10,92 |
| Yen | 9,4 | 8,33 | -1,07 |
| Pound | 11,3 | 8,09 | -3,21 |
| Toplam | 100 | 100 | -10,92 |