Mahfi Eğilmez – 22.08.2014
Gün geçmiyor ki reyting kuruluşlarından birisi Türkiye hakkında bir uyarıda bulunmasın ya da önde gelen ekonomi gazete veya dergilerinde Türkiye’deki risklere dikkat çeken bir makale yayınlanmasın. Bunları okuyunca kimimiz eleştirilere hak veriyoruz kimimiz ise bu eleştirileri yapanları suçlamayı tercih ediyoruz. Pek çok kişi şu soruyu soruyor: “Cumhurbaşkanlığı seçiminde bir sürpriz yaşanmadı. O halde niçin Türkiye hakkında böyle bir endişe söz konusu?”
Merkez Bankası Haziran ayı Uluslararası Yatırım Pozisyonu verilerini yayınladı. Uluslararası Yatırım Pozisyonu, bir ekonomideki yerleşik kişilerin yurtdışında yerleşik kişilerden olan finansal alacakları ile altın varlıklarını ve yurtdışında yerleşik kişilere olan finansal yükümlülüklerini stok olarak gösteren tablodur. Uluslararası Yatırım Pozisyonu tablosunda toplam finansal varlıklar ile toplam finansal yükümlülüklerin farkı net uluslararası yatırım pozisyonu olarak adlandırılmaktadır. Başka bir deyişle, net uluslararası yatırım pozisyonu, Türkiye’nin yurtdışından alacaklarıyla, Türkiye’nin yurtdışına borçlarının netleştirilmiş şeklini göstermektedir. Net pozisyon pozitif veya negatif olabilir.
Aşağıdaki tabloda Türkiye’nin uluslararası net yatırım pozisyonu verileri yıllar itibariyle karşılaştırmalı olarak yer alıyor.
| Gösterge | 2002 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014/6 |
| Varlıklar | 62,3 | 179,1 | 214 | 225,5 | 230 |
| Yurtdışında doğrudan yatırımlar | 5,8 | 27,7 | 31 | 33,4 | 35,5 |
| Portföy yatırımları | 0,8 | 1,8 | 1,3 | 0,9 | 1 |
| Diğer yatırımlar | 27,5 | 61,3 | 62,6 | 60,3 | 59,9 |
| Rezerv varlıklar | 28,1 | 88,3 | 119,2 | 131 | 133,5 |
| Yükümlülükler | 147,8 | 493,4 | 634,2 | 615,8 | 652,9 |
| Yurtiçinde doğrudan yatırımlar | 18,8 | 139,5 | 187,6 | 145,5 | 159,5 |
| Portföy yatırımları | 23,9 | 109,4 | 179 | 167,8 | 188,8 |
| Diğer yatırımlar | 105,1 | 247,5 | 267,6 | 302,6 | 304,6 |
| Uluslararası Net Yatırım Pozisyonu | -85,5 | 314,3 | -420,2 | -390,3 | -423 |
(Not: Tablodaki başlıkların içeriklerini yazının sonundaki kutuda açıkladım.)
2002 yılsonundan 2014 yılının ortasına kadar geçen 12 yıllık sürede Türkiye’de yerleşik özel ve tüzel kişilerin yurtdışında sahip oldukları varlıklar yaklaşık 3,7 kat artmış görünüyor. Buna karşılık yurt dışında yerleşik kişilerin Türkiye’de sahip oldukları varlıklar, ya da Türkiye’deki yerleşik kişilerin yurtdışında yerleşik kişilere olan yükümlülükleri 4,4 kat artmış bulunuyor. Bunun sonucunda Türkiye’de yerleşik kişilerin uluslararası net yatırım pozisyonu yaklaşık 5 kat daha bozularak -85,5 milyar dolardan -423 milyar dolara yükselmiş oluyor.
Bu tablonun özeti şudur: Bugün yurtdışında sahip olduğumuz varlıklarla yabancıların burada sahip olduğu varlıkları (yani bizim yükümlülüklerimizi) karşılıklı olarak ödemeye kalksak bizim bu varlıkları verdikten sonra üste 423 milyar dolar daha vermemiz gerekiyor. Net uluslararası yatırım pozisyonu böyle olan bir ekonomiye yatırım yapan herkes tedirgin olur. Diyelim ki yatırım amaçlı olarak elinizdeki paranın bir bölümüyle 2 yıl sonra teslim edilecek bir daire aldınız. Binayı yapan müteahhitlik şirketi oldukça borçlu bir şirket. Üstelik ikide birde kendisine kredi veren bankalarla kavga ediyor. Buna karşılık binanın ileride size iyi kira getireceğini düşündüğünüz bir yerde yapılıyor olması nedeniyle bu yatırıma girmiş bulunuyorsunuz. Bu durumda yaptığınız yatırımdan dolayı tedirgin olmaz mıydınız? Acaba müteahhit binayı bitirebilecek mi? Benim dairemi zamanında teslim edebilecek mi? Şeklinde sorular kafanızı kurcalamaz mıydı? Bu sorulara muhtemelen evet yanıtı veriyorsanız bu uluslararası yatırım tablosuna bakınca varlığına buraya yatırım yapan yabancıların tedirginliğini anlıyorsunuz demektir.
Türkiye’nin kırılgan beşli arasında gösterilmesinin en temel dayanaklarından birisi budur. Aslında tablo böyle olmakla birlikte bunun farkında olarak yapısal reformlara başlamanın sinyallerini veren bir yönetim olsa tedirginlik yine de azalabilir. Ne var ki sinyaller tam tersi yönde geliyor. Durumu tam olarak anlamadığımızı gösteren açıklamalar çıkıyor. Örneğin faizi indirerek enflasyonu çözeceğimizi söylediğimizde yabancı yatırımcı sorunu anlamadığımızın yanı sıra bilgimizin de yetersiz olduğunu düşünmeye ve yatırımı konusunda tedirgin olmaya başlıyor. Yabancı yatırımcının tedirginliği ister istemez reyting şirketlerini de tedirgin ediyor. Bir şey olursa yatırımcıların onlara “bizi neden uyarmadın” diye sorması ve hatta dava açması muhtemel. Onlar da bu argümanları önlemek için not indirimine gitmeseler bile yavaş yavaş uyarı niteliğinde açıklamalar yapıyorlar.
Ek: Uluslararası Yatırım Pozisyonu Tablosu neleri kapsıyor?
Varlıklar Bölümü:
Yurtdışında doğrudan yatırımlar: Türkiye’de yerleşik kişilerin başka bir ülkede yerleşik şirketlerde sürekli bir pay elde ettiği ve dolayısıyla yönetimde söz sahibi olduğunu gösteren yatırım kategorisidir. Portföy yatırımları: Portföy yatırımları, Türkiye’de yerleşik kişilerin yurtdışında yerleşik şirketlerin hisse senedi ve borç senetlerine yaptıkları yatırımları içeren yatırım kategorisidir. Doğrudan yatırımların aksine, bu senetlere yatırım yapanlar, bu senetleri ihraç eden kuruluşun yönetiminde etkin değildir.
Diğer Yatırımlar: Türkiye’de yerleşik kişilerin başka ülkelerde yerleşik kişilere açtığı ticari krediler ve diğer kredilerin yer aldığı kategoridir.
Rezerv varlıklar: Para ve kur politikalarını desteklemek, piyasalara güven vermek, devletin döviz cinsinden iç ve dış borç servisini gerçekleştirmek, dışsal şoklara karsı gerekli döviz likiditesini bulundurmak gibi amaçlara yönelik olarak TCMB tarafından denetlenen, kullanıma hazır dış varlıklardır.
Yükümlülükler Bölümü:
Yurtiçinde doğrudan yatırımlar: Yurtdışında yerleşik kişilerin Türkiye’de yerleşik şirketlerde sürekli bir pay elde ettiği ve dolayısıyla yönetimde söz sahibi olduğu kategoridir.
Portföy yatırımları: Portföy yatırımları, Türkiye’deki hisse senedi ve borç senetlerine yurtdışında yerleşik kişilerin yaptığı yatırımları içeren kategoridir. Doğrudan yatırımların aksine, bu senetlere yatırım yapanlar, bu senetleri ihraç eden kuruluşun yönetiminde etkin değildir.
Diğer Yatırımlar: Yurtdışında yerleşik kişilerin Türkiye’de yerleşik kişilere açtığı ticari kredilerin yer alıyor.