Mahfi Eğilmez – 14.06.2017
Hazine, birçok başka işinin yanında asıl olarak kamu finansmanını yürütmekten sorumlu kurum. Kamu finansmanı; bütçe gelirlerine dayanarak bütçe ödemelerini yapmak yani kamu kesiminin nakit akımını yürütmek ve bütçe açık verdiğinde o açığı kapatmak için gerekli iç ve dış borçlanmayı yapmak şeklinde özetlenebilecek bir faaliyet.
Aşağıdaki tablo kamu finansmanının temel tablosu olan bütçe ile Hazine nakit dengesini bir arada ve geçen yılla karşılaştırmalı olarak gösteriyor (Kaynak: Maliye Bakanlığı ve Hazine Müsteşarlığı, milyar TL.)
| 2016 | 2016/4 | 2017/4 | |
| Bütçe Giderleri | 583,6 | 176,0 | 215,7 |
| Faiz Dışı Giderler | 533,4 | 156,8 | 193,6 |
| Faiz Giderleri | 50,2 | 19,2 | 22,1 |
| Bütçe Gelirleri | 554,4 | 181,4 | 197,8 |
| Vergi Gelirleri | 458,7 | 140,9 | 158,7 |
| Diğer Gelirler | 95,7 | 40,4 | 39,1 |
| Bütçe Dengesi | -29,2 | 5,4 | -17,9 |
| Bütçe Faiz Dışı Dengesi | 21,0 | 24,6 | 4,2 |
| Hazine Nakit Dengesi | |||
| Giderler | 592,9 | 183,3 | 224,3 |
| Gelirler (Özelleştirme dahil) | 554,7 | 181,8 | 198,0 |
| Nakit Dengesi | -38,2 | -1,5 | -26,3 |
2017 yılı için denklemlerle hesaplama şöyle yapılıyor:
Bütçe Dengesi = Bütçe Gelirleri – Bütçe Giderleri = 197,8 – 215,7 = – 17,9 (bütçe açığı)
Faiz Dışı Denge = Bütçe Gelirleri – Faiz Dışı Giderler = 197,8 – 193,6 = 4,2 (faiz dışı fazla)
Hazine Nakit Dengesi = Nakit Gelirler – Nakit Giderler = 198,0 – 224,3 = – 26,3 (nakit açığı)
Tablo bize 2017 yılının ilk 4 ayında geçen yılın ilk 4 ayına göre önemli bir bozulma olduğunu gösteriyor. Bütçe, 2016 yılının ilk 4 ayında 5,4 milyar TL fazla verirken bu yılın ilk 4 ayında 17,9 milyar TL açık vermiş. Daha kötü bir görünüm Hazine nakit açığında ortaya çıkmış. Geçen yılın ilk dört ayında 1,5 milyar TL nakit açığı varken bu miktar bu yıllın ilk 4 ayında 26,3 milyar TL’ye çıkmış. Bu gelişmeler bize bütçede ve nakit yönetiminde geçen yıla göre bozulma olduğunu gösteriyor.
Hazine’nin nakit olarak finanse ettiği miktarı bulmak için ilk 4 aydaki bütçe açığından aynı dönemde emanete alınan yani nakten ödenmeyen paraları düşmemiz buna karşılık henüz bütçeye gider yazılmadığı halde avans olarak ödenen paraları eklememiz gerekir. İlk 4 ayda emanete alınan paraların toplamı 3,2 milyar TL, avans olarak ödenen paraların toplamı 4,7 milyar TL. Bunları ele alıp Hazine’nin ilk 4 ayda finanse ettiği miktarı hesaplayalım:
Hazine Finanse Etmesi Gereken Miktar = Bütçe Dengesi – Emanetler + Avanslar = – 17,9 – 3,2 + 4,7 = -16,4 milyar TL
Hazine bu açığı finanse etmek için borçlanmaya gitmiş. Onun dökümünü de geçen yılın ilk 4 ayındaki durumla karşılaştırmalı olarak aşağıdaki tabloda gösterelim:
| Ocak – Nisan 2016 | Ocak – Nisan 2017 | |
| Bütçe Dengesi | 5,4 | -17,9 |
| Emanetler (-) | -7,7 | -3,2 |
| Avanslar (+) | 3,8 | 4,7 |
| Hazinenin Finanse Etmesi Gereken Miktar | +1,5 | -16,4 |
| İç Borçlanma (Net) | 9,3 | 18,3 |
| Borçlanma | 35,3 | 41,4 |
| Borç Ödeme (-) | 26,0 | 23,1 |
| Dış Borçlanma (Net) | -0,3 | 10,5 |
| Borçlanma | 5,2 | 18,7 |
| Borç Ödeme (-) | 5,4 | 8,2 |
| Toplam Borçlanma (Net) | 9,0 | 28,8 |
| Kasa/Banka ve Diğer | 10,5 | 12,4 |
Hazine Finansmanı = [İç Borçlanma (Borçlanma – Ödeme)] + [Dış Borçlanma (Borçlanma – Ödeme)] +/- Diğer
Bu denklemle 2017 yılının ilk 4 ayı için hesap yapalım:
Hazine Finansmanı = [41,4 – 23,1)] + [(18,7 – 8,2)] – 12,4 = 16,4 = Hazinenin Finanse Etmesi Gereken Miktar
Tabloya göre Hazine geçen yılın ilk 4 ayında toplam net 9 milyar TL borçlanma yaparken bu yılın ilk 4 ayında toplam net 28,8 milyar TL’lik borçlanma yapmış.
Geçen yılın ilk 4 ayında 1,5 milyar TL fazlası bulunan, bunun üzerine 9 milyar TL net borçlanma yapan Hazine kasasına ve banka hesaplarına 10,5 milyar TL koymuş. Bu yılın ilk 4 ayında 16,4 milyar TL açığı bulunan Hazine 28,8 milyar TL net borçlanma yapıp bu açığı finanse ederken elde kalan (28,8 – 16,4 =) 12,4 milyar TL’yi kasasına ve banka hesaplarına yatırmış.
Burada akla gelebilecek olan soru Hazine’nin niçin ihtiyacından fazla borçlandığı sorusudur. Bunun yanıtı finansman planlamasının yıllık olmasındadır. Yani Hazine, 4 aylık bir dönemi değil bütün bir yılı planlayarak borçlanmaya gitmektedir. Dolayısıyla bazı dönemlerde fazla borçlanma yapsa da bazı dönemlerde düşük borçlanma yaparak yıllık programını gerçekleştirmeye çalışmaktadır.