Ulusal Varlık Fonu
Ulusal varlık fonları yaklaşık son 10 yıllık dönemde hızlı bir gelişme ve popülarite göstermiş olsa da en eski örnekleri 150 yılı aşkın bir geçmişe sahiptir. Bu fonların kökeni 1800lü yılların ortalarında ABD’nin Teksas eyaletinde kurulan eğitim amaçlı fonlara dayanmaktadır. Bugünkü anlamıyla tanımlanmaları 2000lerin sonuna doğru yapılmış olup küresel piyasalarda önemli bir etkisi olacak büyüklüğe ve yaygınlığa erişmeleri sonrasında kurulan Uluslararası Varlık Fonu Enstitüsü (Sovereign Wealth Institute – SWFI) tarafından belirli prensipler ve standartlarla takip edilmesi mümkün hâle gelmiştir.
Temel amaçları bütçe gelirleri, döviz rezerv fazlaları, belirli ihracat gelirleri ve yurtiçi tasarruflardan pay ayrılarak, ekonomik şokların etkisini azaltmak, büyümeye katkı sağlamak ve gelecek kuşaklar için birikim sağlamaktır.
Genellikle yer altı kaynağı zengini (özellikle petrol ve doğalgaz) ve net ihracatçı konumunda olup cari fazla vermekte olan ülkelerin varlık fonuna sahip olduğu görülse de varlık fonunun kurulması sadece bu şarta bağlı değildir. Yurtdışından elde edilecek uzun vadeli fonların yine uzun vadeli yurtdışı yatırımlara yönlendirilmesi ile cari işlemler dengesinden bağımsız olarak da büyük ölçekli Ulusal Varlık Fonlarına sahip olunabilmektedir.
Nedir?
Ulusal Varlık Fonları, genellikle cari fazla, resmi yabancı para işlemleri, özelleştirme gelirleri, hükümet transfer ödemeleri, bütçe fazlası ve/veya doğal kaynak ihracat gelirlerinden kurulan devlete ait yatırım fonları ya da kuruluşlardır. Ulusal Varlık Fonlarının sahipliği genelde ülkelerin merkez bankaları, hazineleri, maliye bakanlığı gibi kuruluşlarında olmaktadır.
Ulusal Varlık Fonlarına ilişkin yasal alt yapı her bir fona ya da merkezi otoriteye göre farklılık göstermektedir. Aşağıdaki 3 temel istisnai durum haricinde varlık fonlarının makroekonomik politikalarla direkt bağı bulunmamaktadır:
İstisnai ve hedeflenen ihtiyaçlar doğrultusunda bütçeye transferler
İstisnai ödemeler dengesi veya para politikası ihtiyaçları doğrultusunda fonların geri çekilerek transfer edilmesi. Bu tarz amaçlara yönelik ayrı bir kısa vadeli fon ayrılabilir.
Ekonomi açısından hayati öneme sahip yurtiçi işletme veya şirketlerin istikrarını göz etmek
Ne Değildir?
Para politikası otorite tarafından ödemeler dengesi ya da para politikası amaçlarıyla sahip olunan yabancı para rezerv varlıkları, genel tanımı itibariyle Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT), emeklilik fonları (işçi ve işveren katkılarıyla kurulan) veya bireysel fayda için yönetilen varlıklar Ulusal Varlık Fonu tanımının dışında kalmaktadır.
Ulusal Varlık Fonlarının, hedge fonlardan ayrıştığı önemli noktalardan biri, daha uzun vadeli ve daha düşük ödünç kaynaklı enstrümanlar olmaları sayesinde piyasa açısından daha dengeli bir fon kaynağı olarak görülmesidir.
Ne yapabilir?
Varlık fonunun kurulmasıyla, ilgili devletin, kabaca, piyasadaki nitelikli yatırımcılardan ya da hedge fonlardan biri hâline geldiği söylenebilir. Öyle ki, Ulusal Varlık Fonları varlıklarını genellikle hisse senedi, borç enstrümanları, gayrimenkul ve diğer fonlara yatırmaktadır.
Ulusal Varlık Fonları’nın azımsanmayacak miktardaki bir bölümü gayrimenkul, altyapı ve hisseleri kapsayan doğrudan yatırımlara yönelmekte olup; bu yatırımların başını mali hizmetler, enerji, gayrimenkul ve altyapı alanları çekmektedir.
Bazı fonlar dolaylı yoldan yerli sanayiye yatırım yapabilir.
Likiditeden ziyade getiri odaklı olabilir; böylelikle de geleneksel yabancı para rezervlerinden daha yüksek risk toleransına sahiptir.
Kaynakları nedir?
Emtia – Kamu tarafından sahip olunan ya da vergi geliri elde edilen emtia ihracatından elden edilen gelirler
Emtia Harici – Genellikle resmi yabancı para rezerv varlıkların transferinden elde edilen gelirler
Ne Türde Ulusal Varlık Fonları Var?
İstikrar Fonları
Tasarruf Fonları
Emeklilik Rezerv Fonları
Rezerv Yatırım Fonları
Stratejik Katılım
Amacı nedir?
Her bir varlık fonunun kendine ait ayrı bir kurulma nedeni ve yine her birinin kendine ait hedefleri vardır. Varlık fonlarının yaygın hedefleri şu şekilde listelenebilir.
Ekonomi ve bütçeyi ihracat gelirlerindeki oynaklıktan koruyarak istikrarı sağlamak
Yenilenemeyen emtia ihracatlarına karşı çeşitlilik sağlamak
Yabancı para rezervlerine kıyasla daha yüksek getiri elde etmek
İstenmeyen likidite harcamalarında para otoritelerine destek sağlamak
Gelecek nesiller için tasarrufları artırmak
Sosyal ve iktisadi kalkınma için fon oluşturmak
Hedef ülkeler için uzun vadede sürdürülebilir sermaye büyümesi sağlamak
Politik strateji
Gedik Yatırım Aylık Strateji Raporu / Eylül 2016 – Erol Gürcan