Beklenen Gelişme
2018 yılının son çeyreğinde ekonominin yüzde 3 küçüldüğü anlaşıldı. Bu sonuç sürpriz miydi? Bence kesinlikle değildi. Hatta sanayideki ve talepteki büyük çöküşe göre iyi bir oran olduğunu söylemek bile mümkün. Sürpriz olup olmadığını anlamak için son çeyrek gelişmelerini yansıtan verilere bir bakalım.
| 2017 Son Çeyreğine Göre Yüzde Değişim | IV. Çeyrek | Anlamı |
| Sanayi Üretiminde Düşüş | 7,4 | Büyüme için negatif etki / Üretim düşüşü |
| Perakende Satışlarda Düşüş | 0,9 | Büyüme için negatif etki / Talep düşüşü |
| Tüketici Güven Endeksinde Azalma | 10,6 | Büyüme için negatif etki / Talep düşüşü yansıması |
| İşsizlikte Artış | 17,5 | Ekonominin geneli için negatif etki / işsiz sayısı arttıkça talep düşer. |
| Ekonomik Güven Endeksinde Düşüş | 19,5 | Beklentilerin bozulması anlamında negatif etki / Yatırım, üretim ve talep düşüşü |
| Cari Açıkta Azalma | 86,1 | Finansman ihtiyacının azalması anlamında pozitif, büyümeye etkisi ise negatif /Da az yatırım demek |
| Kredi/Mevduat Oranında Düşüş | 2,5 | Enflasyon açısından pozitif, büyüme açısından negatif etki / Düşük kredi enflasyonu düşürür ama büyümeyi geriletir. |
| Sepet Kurda Artış | 36,5 | İhracat ve turizm gelirleri için olumlu, borçlar ve üretim için negatif etki. Kur artışı dolayısıyla ithal girdi fiyat artışı üretimi ve dolayısıyla büyümeyi düşürür. |
| Gösterge Faizde Artış | 60,5 | Üretim ve yatırım için negatif, kur artışının ve enflasyonun frenlenmesi açısından pozitif etki |
| MB Ortalama Faizi Artışı | 88,2 | Bankaların kaynak maliyeti ve dolayısıyla kredi faizleri açısından negatif etki |
| CDS Primi Artışı | 126,3 | Risk artışı dış kaynak maliyetlerini artırır o da üretimin ve büyümenin düşmesiyle sonuçlanır. |
Bu tablodan daha iyi bir büyüme oranı çıkması imkansızdı.
GSYH ve Kişi Başına Gelirin Durumu
2018 yılında GSYH 3.701 milyar TL oldu. Yıl ortası USD/TL kuru olan 4,72 ile bunu Dolara çevirirsek Dolar cinsinden 2018 GSYH’si 784 milyar USD ediyor. 2017 yılında GSYH’miz 851 milyar USD idi. Demek ki Dolar cinsinden geçen yıla göre GSYH’miz 67 milyar Dolar düşmüş bulunuyor. Bu durumda Türkiye 2017 yılında dünya sıralamasındaki 17’ncilik sırasını Hollanda’ya kaptırarak 18’inci sıraya gerilemiş bulunuyor.
2018 yıl ortası nüfusu 81,4 milyon olarak hesaplanıyor. Bu durumda kişi başına gelirimiz (784 milyar USD / 81,4 milyon =) 9.632 USD olarak bulunuyor. Bu tutar 2017 yılında 10.546 USD idi. Demek ki 2018 yılında kişi başına gelirimiz 914 USD gerilemiş oluyor. Türkiye 2017 yılında 10,546 USD kişi başına gelir ile dünyada 64’üncü sırada idi. 9.632 USD’ye gerileyen kişi başına geliriyle Türkiye, dünya sıralamasında 71’inci sıraya gerilemiş oluyor.
Büyüme (Küçülme)
Ekte sunduğum tablodan görülebileceği gibi 2018 yılının son çeyreğinde yüzde 3 küçülen ekonomi 2018 yılının tümünde yüzde 2,6 gibi potansiyel büyümenin (yüzde 5 dolayında olduğu tahmin ediliyor) oldukça altında bir büyüme sergilemiş oldu.
Dördüncü çeyrekteki küçülmede başrolü harcamalar yönünden hesaplanan GSYH’deki en büyük paylara sahip olan özel tüketimdeki (hane halkı tüketimi) yüzde 8,9’luk ve yatırım harcamalarındaki (gayrı safi sabit sermaye oluşumu) yüzde 12,9’luk küçülmeler oynamış bulunuyor. İthalattaki yüzde 24,4’lük küçülme de aslında üretimdeki düşüşün bir başka yansımasını veriyor. İthalatın büyük ağırlığı üretimde girdi olarak kullanılan hammadde, ara malı ve yatırım mallarından oluştuğu için bunların ithalatındaki düşüş bize üretimdeki düşüşü de özetlemiş oluyor.
Tablodan izlenebileceği gibi üretim yönünden hesaplanan GSYH içinde en büyük ağırlığa sahip olan bütün kesimlerde (sanayi, inşaat, hizmetler, finans, tarım) dördüncü çeyrekte ciddi küçülme yaşanmış görünüyor. Özellikle finans kesiminde yaşanan büyük daralma (yüzde 16,2) reel kesimi de etkilemiş bulunuyor. Bu daralmanın iki nedeni var: (1) Finans kesimi borç ödemede sıkıntı çeken reel kesime yeni kredi açmakta istekli davranmıyor. (2) Yüksek faizler ve düşük talep reel kesimin yeni kredi talebinde bulunmasını engelliyor.
Dördüncü çeyrekte yaşanan bu olumsuzluklar 2018 yılı büyüme ortalamasını da yüzde 2,6’ya çekmiş bulunuyor.
Slumpflasyon
Türkiye, 2018 yılının son çeyreğindeki ortalama yüzde 22,4 enflasyon ve yüzde 3 küçülmeyle birlikte slumpflasyona girmiş bulunuyor. Slumpflasyon[i] (enflasyon içinde küçülme) bir ülkede yüksek enflasyon olgusuyla birlikte ekonomik küçülme de yaşanması halini anlatan bir kriz durumudur.
Aşağıdaki grafik, Türkiye’nin 2016 – 2018 arasında çeyrek dönemler itibariyle büyüme ve enflasyon oranlarını gösteriyor.
Grafikte noktalı çizgiden sonrası 2018 yılının dördüncü çeyreğini gösteriyor. Görüleceği gibi kırıklı çizgiden itibaren Türkiye yüksek enflasyon ve eksi büyüme (küçülme) bölgesine yani slumpflasyona geçmiş bulunuyor. Dikkat edilecek olursa benzer bir olgu (çok daha düşük düzeyde) 2016 yılının üçüncü çeyreğinde de yaşanmış ve Türkiye bu durumdan bir çeyrekte çıkmayı başarmıştı. Bakalım bu kez 2019 yılının ilk çeyreğinde böyle bşir başarı tekrarlanabilecek mi?
EK: GSYH ve Büyüme Özeti (Kaynak: TÜIK, Dönemsel GSYH, IV. Çeyrek Ekim – Aralık 2018, http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=30886)
| 2018 IV. Çeyrek | 2018 Yıllık | |
| GSYH (Milyar TL) | 3.701 | |
| USD Ortalama Kuru | 4,72 | |
| GSYH (Milyar USD) | 784 | |
| Yıl Ortası Nüfusu (Milyon) | 81,4 | |
| Kişi Başına Gelir (USD) | 9,632 | |
| Büyüme (%) | -3,0 | 2,6 |
| Hane halkı tüketim artışı | -8,9 | 1,1 |
| Devletin tüketim artışı | 0,5 | 3,6 |
| Yatırım artışı | -12,9 | -1,7 |
| İhracat artışı | 10,6 | 7,5 |
| İthalat artışı | -24,4 | -7,9 |
| Kesimlere Göre Büyüme (%) | ||
| Tarım Kesimi | -0,5 | 1,3 |
| Sanayi Kesimi | -6,4 | 1,1 |
| İnşaat Kesimi | -8,7 | -1,9 |
| Hizmetler Kesimi | -0,3 | 5,6 |
| Bilgi ve İletişim Kesimi | 2,9 | 4,6 |
| Finans ve Sigorta Kesimi | -16,2 | 1,7 |
| Gayrimenkul Faaliyetleri Kesimi | 4,7 | 2,7 |
| Mesleki, İdari Destek Hizmetleri | -10,2 | -2,6 |
| Kamu Yönetimi, Eğitim, Sağlık | 5,7 | 8,5 |
| Diğer Hizmetler | -2,6 | 2,6 |
| Vergi – Sübvansiyon | -8,1 | 0,0 |
| GSYH’deki Kesim Payları (%) | 100,0 | |
| Tarım Kesimi | 5,8 | |
| Sanayi Kesimi | 22,2 | |
| İnşaat Kesimi | 7,2 | |
| Hizmetler Kesimi | 64,8 | |
| GSYH’de Harcama Bileşenleri (%) | 100,0 | 100,0 |
| Hane halklarının Tüketimi | 56,4 | 57,6 |
| Devletin Tüketimi | 16,0 | 14,4 |
| Yatırım | 28,8 | 29,7 |
| Stok Değişimi | -4,0 | -0,5 |
| Dış ticaret | 2,7 | -1,2 |
| Mal ve Hizmet İhracatı | 31,9 | 29,6 |
| Mal ve Hizmet İthalatı | -29,2 | -30,8 |