Piyasa Yorumu
Türk Lirasının Dünyanın Tüm Paralarına Karşı Performansı
Türk Lirası; 2018e başlarken dolar karşısında 3.78 seviyesinde iken, yıl içerisinde gelen ataklarla Ağustos ayında 7.21’lere kadar yükseldi. Bu dalganın ardından bu kez 3 aylık değer kazanım sürecine girerek Ekim ayını 5.50 TL seviyesinden kapattı -ki zirveden % 25 değerlendiğini dikkate alarak son 3 ayın dünyada en güçlü parası olduğunu söyleyebiliriz- Bu değer kazanımının Kasım ayında da sürdüğünü ve 1USD=5.30 TL seviyesinin görüldüğünü biliyoruz (% 3.5 ek değer kazanmış durumda) ancak aylık kapanışlar nedeniyle çalışmamızı Ekim sonu itibariyle verilerle yapıyoruz.
Bu çalışmada, Türk Lirasının dünyadaki tüm paralar karşısındaki seyrini inceledik. Bunu yaparken ana para olarak USD kurunu kullandık ve çapraz kur yoluyla son 5 yılda her gün için, 1 TL’nin alabileceği yerel para değerini listeledik. Bu verilere göre; son 1 aylık (Ekim ayı) TL’nin performansı, 2018 yılının ilk 10 ayındaki performansı, son 2 yıldaki performansı ve 5 yıl öncesine göre performansını tablolarda gösterdik. Ayrıca son 5 yıl içerisinde 1 TL’nin en az ve en çok oranda parayı alabildiği günleri de koyduk. (Belki, en çok para alınabilen günlerde o ülkede olanlar o günleri yad edebilir. ) Son olarak, her ülkede enflasyon farklı oranlarda seyrettiğinden 2018 yılında ve son 5 yılda toplam enflasyon oranlarını da belirterek TL’nin son 5 yılda gerçek satın alma gücündeki değişimi gösterdik. Çalışmada kullanılan kaynaklarımız; Bloomberg ve IMF verileri olmuştur.
24 Ekim 1945’te kurulan Birleşmiş Milletler, kurulduğundan beri dünyadaki ülke sayısı açısından temel veri olarak kabul edilmektedir. Birleşmiş Milletlere üye ülke sayısı 2011’de Güney Sudan’ın eklenmesinden beri 193 olarak devam etmektedir. Diğer üyelerin 2/3’ünün tanıması zorunluluğu nedeniyle yeni bir bağımsız ülkenin BM’ye kabulü çok zordur. Bu yüzden böyle bir zorunluluk olmayan FIBA (Dünya Basket Federasyonları Birliği) üyesi 213 iken, FIFA(Dünya Futbol Federasyonları Birliği) üyesi 211 ülke vardır. Bu çalışmada, BM üyesi 193 ülkesinin yanı sıra 7 ülke daha eklenerek tam 200 ülke incelenmiştir.
İncelediğimiz 200 ülkede resmi olarak 144 para birimi vardır. 200 ülkeden;
* 8 ülkenin para biriminin zaman serilerine ulaşamadık yada çift para uygulamaları nedeniyle veriler güven vermedi. Bu yüzden bunlar ülke listesinde gösterildi ama TL karşısında paralarının durumu gösterilmemiştir. Bu ülkeler şunlardır: Sudan, Güney Sudan, Somali, Lesotho, İran, Suriye, Küba ve Kuzey Kore.
*192 ülkenin verilerini derleyip Türk Lirasını merkeze alarak onların TL karşısındaki durumlarını inceledik. Ancak şunu belirtelim ki bu ülkelerde 192 ayrı para birimi yok. 9 para biriminin 65 ülkede resmen kullanıldığını görmekteyiz. Dünyada en çok ülkede geçerli olan para Avrupa’daki 23 ülke ile Euro’dur. BM’de ülke sayılmayan Kosova ve Vatikan’la beraber bu sayı 25’e çıkmaktadır. Avrupa’da, İsviçre Frangı’nı Liechtenstein da kullanmaktadır. Büyük Britanya altındaki 4 ülke İngiliz Poundunu kullanmaktadır. Batı ve Orta Afrika’daki eski Fransız sömürgelerinin ortak parası CFA Frangı 14 ülkede kullanılıyor. Orta Amerika’daki Karayip denizinin doğu tarafındaki 6 ada devleti Doğu Karayip Doları kullanmaktadır. Okyanusya bölgesinde ise Avustralya Doları, Avustralya’ya 3000 ile 5000 km uzaklıktaki Nauru, Tuvalu, Kiribati ada ülkelerinde de resmi para birimi olup toplam 4 ülkede geçmektedir. Tek komşusu Endonezya olan Doğu Timor’da Endonezya Rupisi kullandığından bu para iki ülkede geçmektedir. BM’ye gözlemci üye statüsündeki Filistin ise İsrail Şekelini kullanmaktadır. Geldik Amerikan Dolarına… Amerikan doları, gayri resmi olarak dünyanın tümünde geçerli olsa da resmi para birimi olarak sadece 6 ülkede kullanılmaktadır. ABD dışında Okyanusya’daki Mikronezya, Palau ve Marshall Adaları doları kullanırken ekonomisi kötü giden Güney Amerika’daki Ekvador 2000 yılında, Afrika’daki Zimbabwe 2015 yılında kendi paralarını bırakıp dolara geçmiştir.
Rakamlara göre; Türk Lirasının son 5 yılda en güçlü olduğu günler Ocak 2015 sonlarıydı. TL, en kötü gününü ise 13 Ağustos 2018’de yaşadı. 13 Ağustos tarihinde Türk Lirası dünyanın 192 ülkesinin tam 186 ülkesinde en az alım gücüne düşmüştü. Neyse ki toparlanma geldi ve birçoğunda kayıplar önemli oranda telafi edildi.
Türk Lirası, Eylül ayının ardından Ekim ayında da müthiş bir performans göstermiştir. Ekim’de TL, 192 ülkenin parası karşısında sadece Arjantin pesosuna karşı % 6 değer kaybetmiş ama diğer tüm paralara karşı ortalama % 10 değer kazanmıştır. TL, bu ay Liberya doları karşısında tam % 102 oranında değer kazanmış ve Eylül sonunda 14 olan Liberya doları alımı 28.1’e çıkmıştır. İzlanda Kronuna karşı % 19, Meksika ve Kolombiya Pesosuna karşı % 18 değer kazanmıştır.
TL’nin dünya paraları karşısında Ekimdeki başarısına rağmen 2018 yılındaki ortalama değer kaybı % 29 olmuştur. 2018 yılında Türk Lirası dünyadaki 5 ülkenin parasına karşı değer kazanmıştır. 16 katla Venezuela Bolivarı, % 31 ile Arjantin Pesosu, % 27 ile Liberya doları, % 25 ile Angola Kwanzası ve hesaplanamayan oranda İran Riyali. İran için şunu örnek verebiliriz ki Türkiye’nin seyyahlarından “birhayalinpesinde- Deniz Pehlivan” geçen ay İran’da 15 günde 170 dolar para harcayarak keyifle yaşadı. 2018 yılında TL’nin en çok değer kaybettiği para ise sürpriz bir yerden Seyşel adalarından geldi. Seyşeller rupisine karşı 2018’de % 34, son iki yılda % 44 ve son 5 yılda % 60 değer kaybeden TL, Seyşellere balayı tatili turizmine de büyük darbe vuracak gibi.
Son 2 yılda TL’nin dünya paralarına karşı kaybı % 41 olmuştur. En çok değer kaybını % 57 ile Mozambik Meticaline karşı yaşarken onu % 53 ile Moldova Leyi ve % 51 ile Arnavutluk Leki takip etmiştir. Venezuela, Özbekistan, Arjantin, Mısır, Liberya ve Angola ise TL’nin değer kazandığı ülkeler oldu.
Son 5 yıla baktığımızda Türk Lirasının sadece 2017’den beri hiperenflasyonla yaşayan Venezuela Para Birimine karşı satın alma gücünü geliştirebildiğini görüyoruz. Enflasyonları da dikkate alarak satın alma gücündeki zayıflamanın ise en çok olduğu ülke % 83 ile Libya olmuştur. Yemen Riyaline karşı % 78, Eritre Nafkasına karşı % 77 alım gücü azalan TL en az ise % 14 ile Arjantin Pesosuna ve % 21 ile Özbekistan Somuna karşı satın alma gücünü kaybetmiştir. Kazak Tengesi, Tacikistan Somonisi ve Azerbaycan Manatı % 43 satın alma gerilemesi ile baş altında yer almaktadır. Bu da bize gezi için en ideal yerlerin orta asyadan gelen atalarımızın memleketlerinin olduğunu gösteriyor olabilir. İyi bir örnek olarak Türkiye’nin seyyahlarından “Rotasız Seyyah – Mehmet Genç” buraları gezmiş ve geçtiğimiz günlerde Özbekistan’dan dönerek 22 bin kilometrelik tren yolculuğunu bitirmişti. Taşkent, Semerkand, Buhara ve Khiva gibi çok güzel şehirlere sahip Özbekistan’ın Şubat 2018’den itibaren Türk vatandaşlarına vizeyi 30 günlük ziyaretler için kaldırdığını da hatırlatalım.