Trump’ın “Kurtuluş Günü” (liberation day) olarak ilan ettiği 2 Nisan’da ABD’nin dış ticaret ilişkisinde olduğu ülkelere karşı uygulayacağı standart ve ek gümrük vergisi oranlarını ve bazı mallara hangi ülkeden ithal edilirse edilsin uygulayacağı gümrük vergisi oranlarını ilan etmesinden sonraki 3 işgünü içinde finansal piyasalarda ciddi gerilemeler yaşandı. Standart gümrük vergisi oranı olarak belirlenen yüzde 10 oranındaki vergiler 5 Nisan’da yürürlüğe girdi, bugünden başlayarak uygulamaya yansıyacak. Ülkelere göre farklı oranlar içeren ek gümrük vergileri de Çarşamba günü yürürlüğe giriyor.
Başta Çin ve Avrupa Birliği olmak üzere, özellikle standart oranların üzerinde ek vergi uygulamasıyla karşılaşan ülkeler misilleme uygulayarak ABD’den yapılacak ithalata aynı oranlarda gümrük vergisi koyarak karşılık vereceklerini açıkladılar.
Bu karşılıklı hamlelerin, iki dünya savaşı arasındaki benzer uygulamaların yarattığı sonuçlar gibi dünya ticaretinde ciddi daralmalara yol açması beklendiği için finans piyasalarında düşüşler yaşandı.
Dow Jones Industrial Endeksi[[i]] 2 Nisan sabahı 42.284 iken 4 Nisan Cuma gününü 38.275 düzeyinde tamamladı. Bu, yüzde 9,5 oranında bir düşüşü ifade ediyor. Nasdaq 100 Endeksi[[ii]] son haftalarda düşüş eğilimindeydi. 2 Nisan’da 19.554’e gelmişti, Trump’ın gümrük vergileri açıklamasıyla 5 Nisan’da, haftayı, 17.398 düzeyinde tamamladı. Bu da üç gün içinde yüzde 8,3 oranında bir düşüşü ifade ediyor. S&P 500 Endeksi[[iii]] 2 Nisan’da 5.663 düzeyindeydi 5 Nisan’da yüzde 10,4 oranındaki düşüşle 5.074 düzeyine geriledi.
ABD borsalarında yaşanan bu düşüşler Doların yabancı paralar karşısındaki değerine de düşüş olarak yansıdı. Dolar Endeksi (DXY)[[iv]] 2 Nisan günü 103,978 idi. 3 Nisan’da 101,948’e düştü. Sonrasında biraz toparlandıysa da haftayı 102,612 düzeyinde tamamladı. 2025 yılı başında 109,393 düzeyinde olan endeks, daha o zamanlarda Trump’ın açıklamalarıyla değer kaybetmeye başlamıştı.
Borsalardaki düşüş ABD ile sınırlı kalmadı, küresel etkiler yarattı. Trump yönetiminin ek vergiyle birlikte yüzde 30 gümrük vergisi uygulayacağı Almanya’nın DAX Endeksi[[v]] 2 Nisan günü 22.274 düzeyindeyken 5 Nisan akşamında yüzde 7 oranında bir gerilemeyle 20.709 düzeyine indi. Trump’ın ek vergiyle birlikte yüzde 54 oranında gümrük vergisi uygulanacağını açıkladığı Çin’in Şangay Kompozit Endeksi[[vi]] 2 Nisanda 3.343 düzeyindeyken haftayı yüze 7,6 oranında bir düşüşle 3.092 düzeyinde kapattı. Ek vergiye birlikte ABD’nin yüzde 34 gümrük vergisi uygulayacağı Japonya’nın Nikei 225 Endeksi[[vii]] 2 Nisan’da 35.243 düzeyinden yüzde 11 dolayında değer kaybıyla 5 Nisan akşamı 31.370 düzeyine geriledi. Çeşitli ülkelerdeki borsalarda yaşanan değer kayıpları örneklerini çoğaltmak mümkün.
İstanbul Menkul Kıymetler Borsası da değer kaybı yaşayan borsalar arasında yer alıyor. Bununla birlikte BIST 100 Endeksindeki[[viii]] değer kaybı, diğer ülke borsalarındaki değer kayıpları gibi Trump vergilerinden ziyade iç siyasetteki gelişmelerden kaynaklanıyor. 17 Mart günü 10.862 düzeyinde olan endeks Ekrem İmamoğlu’nun diplomasının iptaliyle düşmeye başlamıştı. İmamoğlu’nun gözaltına alınması, tutuklanması ve bu olaylara karşı protesto ve boykotların gelişmesiyle düşmeye devam eden endeks yüzde 12’den fazla değer kaybıyla 2 Nisan günü 9.523’e kadar gerilemişti. 5 Nisan akşamı BIST 100 Endeksi 9.380 düzeyindeydi.
Trump yönetiminin Türkiye’ye uyguladığı gümrük vergisinin yüzde 10 oranında (en düşük düzeyde) olması aslında borsa için olumlu bir gelişmeydi ve eğer iç siyasetin yarattığı olumsuz ortam olmasa BIST 100 Endeksinin Trump yönetiminin vergi kararından etkilenmemesi hatta olumlu etkilenmesi beklenirdi. Özetle söylemek gerekirse Türkiye, Trump yönetiminin gümrük vergisi uygulaması nedeniyle dünyadan pozitif olarak ayrışabilecekken, yakın geçmişte defalarca tekrarladığı gibi, iç siyaset uğruna yine fırsat kaçırdı.
[i] Dow Jones Industrial Endeksi; ABD’de borsalarda işlem gören önde gelen 30 sanayi şirketini kapsayan borsa endeksidir. 1896’dan beri yayınlanan ve en çok izlenen endekslerden birisidir. Amazon, Apple, Boeing, Coca Cola, Disney, Honeywell, IBM, Johnson & Johnson, McDonald’s, Microsoft, Nike, Procter & Gamble, Visa, Wallmart gibi 30 adet dünyaca tanınmış şirketin hisse senetleri kapsamı içindedir.
[ii] Nasdaq 100 Endeksi; New York’taki teknoloji borsası olan NASA’da işlem gören ABD kökenli100 büyük teknoloji şirketini kapsayan bir endekstir. Kapsamı içinde Apple, Google, IBM, Neftli, Amazon, Tasla, Microsoft, Facebook, Twitter gibi dünyaca bilinen şirketlerin hisseleri yer almaktadır.
[iii] S&P 500 Endeksi; 500 büyük Amerikan şirketinin hisse senetlerinin değerlerini gösteren bir borsa endeksidir. Bu endekste yer alan 500 şirketin hisseleri ABD hisse senetleri piyasasının yaklaşık dörtte üçünü kapsamaktadır.
[iv] Dolar Endeksi (DXY); Doların, ABD’nin 6 büyük ticaret ortağı paralarına göre (Pound, Euro, Yen, Kanada Doları, İsveç Kronu ve İsviçre Frangı) değerini ölçen bir endekstir. Endeks 100 ise Dolar bu paralara karşı eşit düzeyde demektir. 100’ün üstü doların aşırı değerli, 100’ün altı doların aşırı değersiz olduğunu gösterir.
[v] DAX Endeksi; Almanya’nın en önemli 30 şirketini kapsayan hisse senetleri endeksidir. Bir şirketin hisse senetlerinin bu endekste yer alması için hisselerinin en az yüzde 33’ünün borsada yer alıyor olması gerekir.
[vi] Şangay Kompozit Endeksi, Şangay Menkul Kıymetler Borsası’nın endeksidir. Endeks, Şangay Borsasında alım satım konusu olan şirket hisse senetlerini kapsar.
[vii] Nikei 225 Endeksi; Tokyo Menkul Kıymetler Borsasında en fazla işlem gören 225 şirketin hisse senetlerini kapsayan borsa endeksidir.
[viii] BIST 100; İstanbul Menkul Kıymetler Borsasındaki en büyük 100 şirketin hisse senetlerinden oluşan bir endekstir.
