Mahfi Eğilmez – 13.04.2018
Sorunun Ortaya Konulması
Ülke parasının yabancı paralara karşı uğradığı değer kaybının ne kadarlık kısmı dış gelişmelerden ne kadarlık kısmı iç gelişmelerden olur? Son zamanların çokca tartışılan konuları arasında bu da yer alıyor. Bazılarına göre TL’nin değer kaybı tamamen dış gelişmelerin sonucu olarak ortaya çıkıyor, bazılarına göre bu kayıplarda iç gelişmelerin yani Türkiye’ye özgü gelişmelerin de etkisi var. Bir paranın yabancı paralara karşı uğradığı değer kaybının ne kadarının dışarıdan ne kadarının içeriden kaynaklandığını ölçebilmenin en kestirme yolu söz konusu parayı belirli bir zaman diliminde, aynı kategoride yer alan ülke paralarında ortaya çıkan değer kayıplarıyla karşılaştırmak. Karşılaştırmayı yaparken benzer ekonomileri seçmek hata yapmamak için çok önemli.
Gelişme yolundaki ekonomiler arasında üst lig olarak kabul edilen yükselen pazar ekonomileri kategorisinde sınıflandırılan Türkiye, 2013 yılından beri kırılgan beşli diye anılan bir grup içinde (Brezilya, Endonezya, Güney Afrika, Hindistan ve Türkiye) ele alınıyor. Her ne kadar yakın zamanda kırılgan beşli (Arjantin Mısır, Pakistan, Katar ve Türkiye olarak) yeniden tanımlanmış olsa da bu yeni kategorilendirme fazlaca itibar görmemiş olduğu için eski grubu ele alarak bir değerlendirme yapmak daha uygun olacak gibi görünüyor.
Olay Yeri İncelemesi: Eldeki Veriler
Yazının ekinde kırılgan beşli olarak anılan ülkelerin para birimlerinin USD karşısında 22 Mayıs 2013’den bugüne kadar geçirdiği değerleri ele alan iki tablo ve aynı şekilde Dolar Endeksini ele alan bir tablo yer alıyor. Başlangıç olarak 22 Mayıs 2013 tarihini ele almamızın nedeni dönemin Fed Başkanı Bernanke’nin niceliksel gevşeme programının yılsonuna doğru sonlandırabileceğini açıkladığı gün olmasıdır. Bu açıklamadan sonra özellikle gelişme yolundaki ülke paraları değer kaybetmeye başladığı için bu günü başlangıç tarihi almak son dönemlerdeki değişimleri izleyebilmek açısından doğru bir yaklaşım olacaktır.
Ekteki ilk tablo Doların, ABD’nin en önde gelen 6 ticaret ortağının para birimlerine (Euro, Yen, Pound, Kanada Doları, İsveç Kronası ve İsviçre Frangı) karşı değerini gösteren Dolar Endeksini (DXY) ele alıyor ve 22 Mayıs 2013 = 100 kabulüyle Dolar Endeksinde o günden bugüne yaşanan dönemsel değişimleri gösteriyor. İkinci tablo, aynı şekilde 22 Mayıs 2013 = 100 kabul ederek kırılgan beşli ülkelerinin para birimlerinin endekslenmesini ve sonraki yıllarda bu endekse göre değer değişimlerini ölçüyor. İkinci tablonun dayanağını oluşturan ve bilgi amaçlı hazırlanan üçüncü tablo ise ülke para birimlerinin USD karşısındaki değerlerindeki değişimleri gösteriyor ( 1 Ülke Para Birimi = ? USD hesabıyla.)
Verilerin Analizi
Tablolardan şu sonuçlar çıkıyor: (1) 22 Mayıs 2013’den başlayarak Dolar Endeksi önce değerlenmiş, sonra durağanlaşmış, sonra değer kaybetmiş ve son dönemde yeniden durağanlaşmış bulunuyor. Bu durumda iç piyasalarında herhangi bir gelişme yaşamayan ülke paralarının Dolar karşısında önce değer kaybetmesi, sonra durağanlaşması, sonra değer kazanması ve sonra yeniden durağanlaşması beklenir. (2) İkinci tabloya bakacak olursak Brezilya, Endonezya, Güney Afrika ve Hindistan para birimlerinin büyük ölçüde Dolar’daki değişime paralel değişimler gösterdiğini görüyoruz. Aşağı yukarı Dolar değer kazandıkça kaybeden, Dolar değer kaybettikçe değer kazanan, Dolar durağanlaştıkça durağanlaşan bir görünüm içinde bulunuyorlar. (3) Yine aynı tabloya baktığımızda TL’nin öteki ülke para birimlerine göre farklı bir görünüm çizdiği ortaya çıkıyor. TL, Dolar değer kazanırken de değer kaybederken de değer kaybı yaşıyor. Bir başka ifadeyle dışarıda ne olursa olsun TL değer kaybı yaşıyor.
Bu anlattıklarımızı görsel olarak daha iyi ortaya koyabilmek için bir grafiğe dönüştürelim.
Grafikten yukarıdan anlattıklarımız çok daha açık bir biçimde görülebiliyor. TL, dışındaki para birimleri Dolara paralel eğilimler çizerken TL negatif bir ayrışma sergiliyor.
Değerlendirmeden Çıkan Sonuç
Bu analizden şu sonuç çıkıyor: TL, bir yandan Doların değer kazanmasından etkilenmekle birlikte iç olaylardan yani Türkiye ekonomisinin, siyasetinin, dış politikasının ve bölge jeopolitiğinin gelişiminden çok daha fazla etkileniyor. Bunu ikinci tabloda TL hariç ortalamalarla TL’yi karşılaştırdığımız zaman net biçimde görebiliyoruz. 22 Mayıs 2013’den bugüne kadar TL hariç kırılgan beşli paralarının değer kaybı 100’den 72,9’a gerileme sergilerken TL, 100’den 45’e düşmüş.
Dış gelişmelerden kaynaklanan etkiler için yapılabilecekler çok sınırlı. O nedenle bunları veri olarak kabul etmekten başka çare yok. Buna karşılık içeriden kaynaklanan etkilerin azaltılabilmesi için yapılabilecek şeyler var. Bunların başında riskleri düşürücü yaklaşımlar yer alıyor. Ayrıca yıllardır söylenen ve bir türlü yaşama geçirilemeyen yapısal reformlara bir an önce ve doğru yönde başlamak gerekiyor. Bu reformları doğru yönde yapmak çok önemli çünkü yapısal reform adı altında yapılan bazı düzenlemeler gerçek anlamda yapısal reform olmadığı için tam tersi sonuçlar yaratabiliyor.
Ek Tablolar
(Kaynak:https://www.bloomberg.com/markets/currencies, https://tr.investing.com/indices/usdollar)
| Endeks 22.5.2013 = 100 | 22 May 2013 | 2014 | 2015 | 2016 Sonu | 2017 | 13 Nis 2018 |
| DXY | 83 | 90 | 100 | 101 | 89 | 90 |
| Endeks | 100 | 108,4 | 120,5 | 121,7 | 107,2 | 108,4 |
| Endeks 22.5.2013 = 100 | 22.May.13 | 2014 | 2015 | 2016 Sonu | 2017 | 13.04.2018 |
| Brezilya | 100 | 75,3 | 51,0 | 61,8 | 60,7 | 58,9 |
| Endonezya | 100 | 78,2 | 71,2 | 72,0 | 71,6 | 70,6 |
| G. Afrika | 100 | 81,1 | 61,8 | 68,4 | 75,9 | 78,0 |
| Hindistan | 100 | 88,3 | 82,9 | 80,8 | 85,9 | 84,1 |
| Türkiye | 100 | 79,8 | 63,4 | 52,5 | 48,8 | 45,0 |
| TL Hariç Ortalama | 80,7 | 66,7 | 70,8 | 73,5 | 72,9 |
| 1 Ülke Parası = USD | 22.May.13 | 2014 | 2015 | 2016 Sonu | 2017 | 13.04.2018 |
| Brezilya | 0,4972 | 0,3746 | 0,2535 | 0,3072 | 0,3019 | 0,2930 |
| Endonezya | 0,1030 | 0,0806 | 0,0734 | 0,0742 | 0,0738 | 0,0727 |
| G. Afrika | 0,1063 | 0,0862 | 0,0657 | 0,0728 | 0,0808 | 0,0830 |
| Hindistan | 0,0182 | 0,0161 | 0,0151 | 0,0147 | 0,0157 | 0,0153 |
| Türkiye | 0,5407 | 0,4313 | 0,3428 | 0,2838 | 0,2640 | 0,2431 |