Mahfi Eğilmez – 30.08.2015
Zorunlu karşılıklar, çekirdek ve çekirdek dışı yükümlülükler
Para politikasının araçlarından birisi olan zorunlu karşılıklar; bankaların, topladıkları kaynaklar (ki bunlar bankalar için yükümlülük demektir) karşılığında Merkez Bankasına yatırmak zorunda oldukları miktarları ifade eder.
TCMB’nin zorunlu karşılığa tabi tuttuğu yükümlülükler şunlardır: (1) Mevduat ve katılım fonları, (2) Repo işlemlerinden sağlanan fonlar, (3) Kullanılan krediler (Hazine garantisiyle sağlananlar dışında kalanlar), (4) İhraç edilen menkul kıymetler (net), (5) Sermaye hesaplamasına dahil edilmeyen borçlanma araçları, (6) Yurtdışı merkeze yükümlülükler (net), (7) Kredi kartı ödemelerinden borçlar.
Bu yükümlülüklerden mevduat ve katılım fonları başlığı altında toplanan banka yükümlülükleri çekirdek yükümlülük, diğerleri ise çekirdek dışı yükümlülükler olarak sınıflandırılıyor.
TCMB’nin kararları
TCMB, 29 Ağustos Cumartesi günü aldığı bir kararla mevduat ve katılım fonu dışında kalan (yani çekirdek dışı) yabancı para yükümlülüklerine uygulanan zorunlu karşılıklarda yeni düzenlemelere gitti. Buna göre çekirdek dışı fonlar için yeni zorunlu karşılık oranları şöyle oluştu:
| Mevduat / Katılım Fonu Dışı Yabancı Para Yükümlülükleri (Vadeli) | Mevcut Yükümlülükler İçin Oran (%) | Yeni Yükümlülükler İçin Oran (%) |
| 1 yıla kadar (1 yıl dahil) | 20 | 25 |
| 2 yıla kadar (2 yıl dahil) | 14 | 20 |
| 3 yıla kadar (3 yıl dahil) | 8 | 15 |
| 5 yıla kadar (5 yıl dahil) | 7 | 7 |
| 5 yıldan uzun | 6 | 5 |
28 Ağustos 2015 itibariyle mevcut yükümlülüklere vadeleri dolana kadar eski oranlar uygulanmaya devam edecek, vadeleri dolup da yenilenmeleri halinde yeni oranlar uygulanacak.
TCMB, aynı gün bir başka karar daha alarak Eylül, Ekim ve Aralık başlarında olmak üzere TL zorunlu karşılıklara ödediği faiz oranlarını 50’şer baz puan olmak üzere yılsonuna kadar toplam 150 baz puan artırdığını açıkladı.
Karışıklık olmaması için bir kez daha belirtelim: Zorunlu karşılık oranlarında yapılan artırma yabancı para cinsinden çekirdek dışı yükümlülüklere uygulanacak, bir başka ifadeyle TL cinsi yükümlülüklere uygulanmayacak. Buna karşılık faiz artırımı yalnızca TL cinsinden yatırılmış zorunlu karşılıklara uygulanacak.
TCMB’nin kararlarının amaçları
TCMB, yabancı para çekirdek dışı yükümlülüklerle ilgili yaptığı zorunlu karşılıklar düzenlemesiyle bankaları 3 yıldan kısa vadeli, yükümlülük altına girmemeye özendirmeyi hedeflemiş bulunuyor. Bu yolla kısa vadeli yabancı para kaynağı pahalandırarak bankaları uzun vadeli kaynak bulmaya yöneltmeye çalışıyor.
Öte yandan TL zorunlu karşılıklar için ödediği faizi artırarak da bankacılık sektörünün artan maliyetlerini hafifletmeye yöneliyor.
Değerlendirme
Küresel sistemde gelişme yolundaki ülkelere yönelik döviz likiditesi akışkanlığında ortaya çıkmaya başlayan olumsuzlukların, Fed’in faiz yükseltmesiyle daha da artacağı beklenen bir gelişme. Bu ortamda TCMB’nin yabancı para yükümlülüklerin süresini uzatma yolunda bir önlem alması doğru bir adım olarak değerlendirilebilir.
Yine aynı nedenlerle enflasyonda ortaya çıkan artışın bankaların maliyet yapısını bozacağını da kabul etmek gerekiyor. Bu durumda TCMB’nin bankalara zorunlu karşılıklar için ödediği faizi artırarak onların maliyetini bir miktar düşürmeye çalışması akıllıca bir adım olarak görülebilir.
Bütün bunlara karşılık başta Çin’de yaşananlar olmak üzere, küresel sistemde son dönemde ortaya çıkan gelişmeler, krizin artık gelişme yolundaki ekonomilerin kapısına geldiğini gösteriyor. Fed’in faiz artışını sonsuza kadar erteleyemeyeceği bu ortamda yaşanacak dalgalanmanın şiddeti öncekilerden çok daha fazla olacak. Dolayısıyla TCMB’nin, ne kadar yaratıcı adımlar atsa da faiz silahını kullanmak zorunda kalacağı günler fazla uzakta değilmiş gibi görünüyor.