Mahfi Eğilmez – 29.12.2015
Suudi Arabistan’ın iflasın eşiğinde olduğu haberleri basında yer almaya başladı. Bütçe açığı hızla büyüyen ve o nedenle önlemler almak zorunda kalan Suudi Arabistan’ın durumunun bozulduğunu IMF, bir süredir dile getiriyordu. Eskiden beri petrol zengini olan Suudi Arabistan ile yine petrol ve doğal gazın yakın geçmişte zengin ettiği Norveç ile karşılaştırdığımızda ilginç sonuçlar çıkıyor ortaya.
Dünyada 1,7 trilyon varil petrol rezervi olduğu tahmin ediliyor. Bunun 267 milyar varili Suudi Arabistan’da, 6,5 milyar varili de Norveç’te (Kuzey Denizi petrolü) bulunuyor. Bu rezervlerle Suudi Arabistan dünya petrol rezervinin yüzde 16’sına, Norveç ise yüzde 0,4’üne sahip görünüyor. 2014 yılı verilerine göre Suudi Arabistan sahip olduğu bu rezervden günde 11.505 varil, Norveç ise sahip olduğu rezervden günde 1.895 varil petrol üretmiş.
Dünyadaki doğal gaz rezervlerinin 187 trilyon m3 olduğu tahmin ediliyor. Bu rezervin 8,2 trilyon m3’üne Suudi Arabistan, 1,9 trilyon m3’üne Norveç sahip bulunuyor. Dünyada yılda 3,5 trilyon m3 doğalgaz üretiliyor. Suudi Arabistan ve Norveç’in bu toplam doğalgaz üretiminde 108’er milyar m3 payları var.
Farklı miktarlarda olsa da aynı doğal kaynaklara sahip olan bu iki farklı ülkenin 2015 yılı itibariyle ekonomilerinin görünümü aşağıdaki tabloda gösteriliyor.
| 2015 | S. Arabistan | Norveç |
| GSYH (Milyar USD) | 632 | 398 |
| Nüfus (Bin kişi) | 31.386 | 5.213 |
| Kişi Başına Gelir (USD) | 20.138 | 76.266 |
| Yatırımlar/GSYH (%) | 29,7 | 28,2 |
| Tasarruflar/GSYH (%) | 26,1 | 35,2 |
| Enflasyon (%) | 2,2 | 2,3 |
| Kamu Gelirleri/GSYH (%) | 28,9 | 53,9 |
| Kamu Giderleri/GSYH (%) | 50,4 | 47,9 |
| Kamu Borcu/GSYH (%) | 6,7 | 28,1 |
| İşsizlik Oranı (%) | 5,6 | 4,2 |
| Cari Denge/GSYH (%) | -3,5 | 7,0 |
| Bütçe Dengesi/GSYH (%) | -21,5 | 6,0 |
Tablodan görüleceği gibi Suudi Arabistan, Norveç’ten yaklaşık 1,6 kat daha fazla GSYH’ya ve 6 kat daha fazla nüfusa sahip bir ekonomi. Norveç, kişi başına gelir olarak Suudi Arabistan’dan yaklaşık 3,8 kat daha zengin. Suudi Arabistan kendi tasarrufundan daha yüksek yatırım yapıyor. O nedenle de cari açık veriyor. Buna karşılık Norveç, tasarruflarının oldukça yüksek olması sonucu cari fazla veriyor. Suudi Arabistan kamu gelirlerinin çok üzerinde kamu harcaması yaptığı için bütçesi açık veriyor. Oysa Norveç, kamu gelirlerinin altında kamu gideri yaparak bütçe fazlası veriyor.
Buraya kadar anlattıklarımızdan çıkan sonuç çok açık: Suudi Arabistan, Norveç’ten çok daha fazla petrol geliri elde ettiği halde bu geliri yönetememiş, bir anlamda har vurup harman savurmuş ve bütçesini ele güne muhtaç duruma düşürmüş. Bir zamanlar IMF’ye borç veren Suudi Arabistan, IMF’ye muhtaç duruma gelmiş. Bunun temel nedenlerinden birisi Suudi Arabistan kamu gelirlerinin yüzde 90’a yakın bölümünün petrol gelirlerinden oluşması. Buna karşılık Norveç’de kamu gelirlerinin yalnızca yüzde 25’i petrol ve doğalgaz gelirlerinden ibaret bulunuyor. Dolayısıyla petrol fiyatlarındaki düşüş Suudi Arabistan bütçesini alt üst ederken Norveç bütçesini çok daha az etkiliyor.
Bu aşamada akla şu soru geliyor: Petrol fiyatlarında yaşanan hızlı düşüşün yarattığı sıkıntılar Suudi Arabistan’ı daha da sıkıntılı duruma düşürürken Norveç’in durumu gelecekte ne olacak? İşte bu aşamada Norveç Fonu diye adlandırılan bir fon karşımıza çıkıyor. Norveç’te 1967 yılında emeklilik fonu adıyla kurulan bir fona, 2006 yılından başlanarak petrol ve doğalgaz gelirleri aktarılmaya başlanmış. Bu fon, bu adımdan başlayarak Avrupa’nın en büyük emeklilik fonu haline gelmiş. Norveç Fonunda biriken para 900 milyar dolar düzeyinde. Bu fonun işletilmesi son derecede sıkı kurallara bağlanmış. Çevreyi gözeterek ve yalnızca legal faaliyetlere para yatırarak büyüyor. Her gün 160 milyon dolar dolayında getiri sağlıyor. Hükümet, bütçe amaçlı olarak fondaki paranın yalnızca yüzde 4’ünü kullanabiliyor. Geri kalan yüzde 96 ise biriktiriliyor ve getiri getirecek alanlara yatırılıyor. Norveç’e zenginlik sağlayan petrol rezervleri bir gün tükense bile bu fon döndürülerek gelecek kuşaklara refahı aktarmanın aracı olmaya devam edecek.
Suudi Arabistan da krallık Norveç de. İkisi de petrolün nimetlerinden yararlanıyor. Birisi günü kurtaracak şekilde yaşıyor, öteki geleceğe refah aktarmayı amaçlıyor.
Yazıda kullanılan veriler için kaynaklar:
Tablodaki veriler: IMF, WEO Database, October, 2015
http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/02/weodata/index.aspx
Suudi Arabistan petrol gelirleri: Suudi Arabistan Maliye Bakanlığı bütçe verileri
https://www.mof.gov.sa/english/Pages/Home.aspx
Norveç petrol gelirleri: Norveç Maliye Bakanlığı 2016 yılı ulusal bütçesi
http://www.statsbudsjettet.no/upload/Statsbudsjett_2016/dokumenter/pdf/nationalbudget2016.pdf