Mahfi Eğilmez – 08.04.2018
Aşağıdaki tablo Türkiye’nin küresel kriz sonrasındaki on yılda (2010 – 2017 dönemi) ödemeler dengesi gelişmelerinin birikimli sonuçlarını gösteriyor.
| 2008 – 2017 Dönemi / Milyar USD | |||
| GSYH | 8.117,0 | ||
| Cari Denge | -437,4 | ||
| İhracat | 1.474,6 | ||
| İthalat | -2.054,5 | ||
| Mal Dengesi | -579,9 | ||
| Hizmet Gelirleri | 419,9 | ||
| Hizmet Giderleri | -212,6 | ||
| Hizmet Dengesi | 207,3 | ||
| Birincil Yatırım Kaynaklı Gelir | 54,0 | ||
| Birincil Yatırım Kaynaklı Gider | -136,2 | ||
| Birincil Kaynaklı Gelir Gider Dengesi | -82,2 | ||
| İkincil Yatırım Kaynaklı Gelir | 17,4 | 17,4 | |
| Sermaye Hesabı | -0,4 | ||
| Cari Denge + Sermaye Hesabı | -437,8 | ||
| Finans Hesabı | 437,8 | ||
| Doğrudan Yatırım Varlık | -33,7 | ||
| Doğrudan Yatırım Yükümlülük | 134,8 | ||
| Doğrudan Yatırım Dengesi | 101,1 | ||
| Portföy Yatırımları Varlık | -7,7 | ||
| Portföy Yatırımları Yükümlülük | 141,2 | ||
| Portföy Yatırımları Dengesi | 133,5 | ||
| Diğer Yatırımlar Varlık | -12,0 | ||
| Diğer Yatırımlar Yükümlülük | 207,1 | ||
| Diğer Yatırımlar Dengesi | 195,1 | ||
| Net Hata ve Noksan | 36,0 | ||
| Rezervler | -27,9 |
Önce Türkiye’nin bu on yılda nasıl cari açık verdiğini ele alalım.
Türkiye, bu on yılda toplam 8.117 milyar Dolarlık GSYH yaratmış ve 437,4 milyar Dolar cari açık vermiş. Cari açığın GSYH’ye oranı yüzde 5,4 olmuş.
Mal dengesi açığı 579,9 milyar Dolara ulaşmış. Bir başka deyişle Türkiye ihracatından yaklaşık yüzde 40 daha fazla ithalat yapmış. Buna karşılık hizmet gelir gider dengesinde (turizm, navlun gibi gelir ve giderler) gelir lehine 207 milyar Dolar fazlalık yaratmış ve bu fazlalık dışticaret açığını bir miktar dengelemiş. Bu işlemler sonucunda cari açık 437,4 milyar Dolar olmuş. Yani Türkiye son on yılda dış dünyayla olan mal ve hizmet alışverişinde 437,4 milyar Dolar açık vermiş.
Şimdi gelelim bu açığın nasıl finanse edildiğine.
Sermaye hesabının da negatif katkısıyla 437,8 milyar Dolara ulaşan dış finansman gereksiniminin 101,1 milyar Doları doğrudan yabancı sermaye yatırımlarıyla, 133,5 milyar Dolarlık kısmı portföy yatırımlarıyla, 195,1 milyar Dolarlık kısmı da diğer yatırımlarla karşılanmış bulunuyor. Portföy yatırımları ve diğer yatırımlar (133,5 + 195,1 = 328,6 milyar Dolar) sıcak para olarak adlandırılan gruba giriyor. Buna göre Türkiye, bu on yıllık dönemde ortaya çıkan 437,8 milyar Dolarlık finansman ihtiyacının yüzde 23,1’ini doğrudan yatırımlarla karşılarken yüzde 75,1’ini de sıcak parayla karşılamış görünüyor.
Bu dönemde net hata ve noksan olarak sınıflandırılan 36 milyar Dolarlık döviz girişinin kaynağı bilinmiyor. Yine bu dönemde Türkiye, 27,9 milyar Dolar da döviz rezervinden kullanmış.
Dönemin cari açık ve dış finansman özetini şöyle bir tabloda gösterebiliriz:
| Milyar USD | % | ||
| GSYH | 8.117,0 | ||
| Cari Denge | – 437,4 | -5,4 | GSYH deki Payı |
| Dış Finansman İhtiyacı | 437,8 | 5,4 | GSYH deki Payı |
| Doğrudan Yatırımlar | 101,1 | 23,1 | Dış Finansmandaki Payı |
| Sıcak Para | 328,6 | 75,1 | Dış Finansmandaki Payı |
| Diğerleri | 8,1 | 1,9 | Dış Finansmandaki Payı |
Özet tabloya bakınca Türkiye’nin büyümek için cari açık vermek zorunda kaldığı ve bu açığın da dörtte üçünü sıcak parayla finanse etmek zorunda kaldığı anlaşılıyor.
Metinde geçen kavramların tanımları:
Cari denge: Mal ve hizmet ticareti ile birincil ve ikincil gelir hesaplarının toplamından oluşur. Gelirler giderleri aşmış yani fark artı çıkmışsa cari fazla, giderler gelirleri aşmış yani fark eksi çıkmışsa cari açık söz konusu olmuş demektir.
Mal dengesi: Ödemeler dengesinde ihracat ve ithalat arasındaki farktır. Ticaret dengesi ya da dışticaret dengesi de denilmektedir.
Birincil gelir hesabı: Emek karşılığı ya da finansal veya doğal bir kaynak sağlanması karşılığında elde edilen gelirler ile ödenen tutarları gösterir.
İkincil gelir hesabı: Yurtiçinde (yurtdışında) yerleşik bir birim tarafından yurtdışında (yurtiçinde) yerleşik bir birime karşılıksız olarak mal ya da hizmet gibi reel bir kaynak ya da finansal bir varlık sağlanması şeklinde tanımlanan transferleri içermektedir.
Sermaye hesabı: Üretilmeyen ve finansal olmayan varlıkların edinimi ve elden çıkarılması ile sermaye transferleri yoluyla oluşan akımları içermektedir.
Finans hesabı: Merkez bankası, genel hükümet (Merkezi Yönetim, Mahalli İdareler, Sosyal Güvenlik Fonları), bankalar ve diğer sektörler (diğer finansal kuruluşlar ve finansal olmayan kuruluşlar, hane halkları ve kâr amacı gütmeyen kuruluşlar) tarafından gerçekleştirilen kısa ve uzun vadeli uluslararası sermaye akımlarının kaydedildiği hesaptır.
Doğrudan yatırım: Yatırımcının yerleşik olduğu ekonomi dışındaki bir ekonomide bir işletmenin yönetimini denetleyecek veya söz sahibi olacak biçimde yaptığı uzun vadeli bir yatırım şeklidir.
Portföy yatırımları: Hisse senetleri ile kamu ya da özel kuruluşlarca ihraç edilen bono ve tahvil şeklindeki borç senetlerini ve diğer para piyasası araçlarını içermektedir.
Diğer yatırımlar: Doğrudan yatırım, portföy yatırımları ve rezerv varlıklar dışında kalan tüm finansal hareketler bu bölümde yer almaktadır.
Net hata ve noksan: Ödemeler dengesinde kaynağı belirlenemeyen döviz giriş veya çıkışlarının yazıldığı hesaptır.
Rezerv varlıklar: Parasal Altın, Özel Çekme Hakları (SDR), Uluslararası Para Fonu Nezdindeki Rezerv Opsiyonu ve Diğer Rezerv Varlıklar kalemlerini içermektedir.