Yatırımcıların risk taşıma istekliliği olarak tanımlanabilen risk iştahı, uluslararası finans piyasalarının performansında belirleyici olduğu düşünülen faktörler arasındadır.
Risk iştahı, bir ülkede başlayan finansal çalkantının bir başka ülkeye bulaşmasında önemli kanallar arasında gösterilmeye başlanmış ve bu kavramı ölçmeye yönelik çabalar özellikle 2000’li yılların başlarından itibaren artış sergilemiştir.
Finansal piyasalarda ani değişikliklerin olmadığı dönemlerde ise risk iştahı endeksleri finansal kırılganlık açısından önemli bilgiler içerebilmektedir. Risk iştahının bu tür dönemlerde uzun süreli bir şekilde tarihi normların üzerinde seyretmesi, varlık fiyatlarının temel göstergelerin ima ettiği değerlerden uzaklaşmalarına neden olabilecektir. Deneyimler bu tür dönemlerden sonra ani ve sert düzeltme hareketlerinin gerçekleştiğine işaret etmektedir.
Risk iştahı temelde iki ana unsur tarafından etkilenmektedir.
i. Çerçevesi makroekonomik koşullar tarafından çizilen belirsizlik düzeyi
ii. Riskten kaçınma tercihi
Finansal çalkantı, ekonomik daralma dönemleri gibi makroekonomik görünümün bozulduğu ve riskten kaçınmanın arttığı durumlarda risk iştahının azalması beklenmektedir.
Finansal varlık fiyatlama modeline (CAPM) göre riskli bir finansal aracı tutmak için risksiz faiz oranı üzerinde talep edilen ek getiri olarak tanımlanan risk primi, varlığın kendi riskliliğinin yanı sıra risk iştahına da bağlıdır. Yatırımcılar risk yanlısı ise, riske kayıtsız oldukları ya da riskten kaçındıkları durumlara kıyasla daha yüksek risk iştahına sahip olacaklarından, riskliliği sabit tutulan bir varlık için daha düşük bir risk primi talep edeceklerdir. Benzer şekilde, gelecek dönemlerdeki makroekonomik görünüme ilişkin beklentilerin olumlu olduğu bir dönemde risk iştahı daha yüksek olacağından, risk seviyesi veri iken, riskli bir varlık için talep edilen risk primi de daha düşük olacaktır.
Risk İştahı Endeksleri
a.Teorik Çerçeveye Dayanmayan Risk İştahı Endeksleri
Teorik olmayan endeksler arasında yer alan ve aynı zamanda risk iştahı göstergeleri arasında en çok başvurulan endeks olan ‘VIX’ endeksinin türetiliş amacı, S&P 500 endeksinde farklı vadelerde gerçekleşmesi beklenen oynaklığı yansıtmaktır.
Sıklıkla kullanılan bir diğer endeks ise ‘High Yield’ endeksidir. Söz konusu endeks düşük dereceli firmaların ihraç ettiği tahvil getirilerinin bir araya getirilmesi ile elde edilmektedir. Yatırımcılar risk iştahlarının azaldığı dönemlerde bu varlıklardan çıkarak daha güvenilir varlıklara yönelmekte, bu da bu endekslerin ima ettiği getirilerin yükselmesine neden olmaktadır.
Bu kategorideki diğer endeksler büyük ölçüde istatistiki yöntemlerle risk değişimlerinin kontrol edilmesine dayanmaktadır. Örnek olarak, ‘Westpac’ risk iştahı endeksi seçilen mali varlıkların fiyatlarının günlük yüzde değişimlerinin ortalaması endeksleştirilerek, bu endekse ait standart sapma ile düzeltilmesi sonucu elde edilmektedir.
b. Teorik Çerçeveye Dayanan Risk İştahı Endeksleri
Risk iştahını ölçmek için teorik bir çerçeveden hareket eden çalışmalardan ilk olarak değerlendirilecek olanlar opsiyonlar üzerinden türetilenlerdir. Opsiyon fiyatlarının kullanıldığı yöntemlerin en büyük avantajı yüksek frekanslı olarak risk miktarından bağımsız bir şekilde risk iştahı ayrışmasına olanak sağlamalarıdır. Bu sayede piyasada gözlenen fiyat hareketinin temel değerlere ilişkin beklentilerdeki değişimden mi, yoksa risk iştahındaki değişimden mi kaynaklandığı bulunabilmektedir
Teorik çerçeveye dayanan endekslerden bir diğeri ise Credit Suisse Küresel Risk Đştahı Endeksi (CSRA)’dir. Bu endeks yaklaşım olarak, temelde Kumar ve Persaud (2002) çalışmasına benzemektedir. CSRA gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere ait 64 tahvil ve hisse senedi piyasası verilerini kullanmaktadır. Söz konusu varlıklara ait ‘aşırı getiri’ serisi, ‘oynaklık’ serisi ile ülke-ağırlıklı yatay-kesit regresyona tabi tutulmakta ve elde edilen katsayı endeksin ilgili güne ait değeri olarak alınmaktadır. Analizde, aşırı getiri serisi 6 aylık, oynaklık serisi ise yıllık olarak ölçülmektedir.
Kaynak: TCMB Ekonomi Notları İçin Tıklayınız.