Merkez Bankası’nın (TCMB) Altın ve Brüt Döviz Rezervleri
Brüt döviz ve altın rezervlerinin miktarlarını görebilmek için TCMB sitesindeki (www.tcmb.gov.tr) ‘istatistikler bölümünden’ ‘parasal ve finansal istatistiklere’ oradan da ‘haftalık para ve banka istatistiklerine’ gitmemiz gerekiyor. Burada karşımıza çıkan menünün 1 numaralı tablosuna bakacağız.
Buna göre eldeki son veriler (10 Temmuz 2020 tarihi itibarıyla) altın rezervinin 40,4, brüt döviz rezervinin 49,6 milyar dolar ve toplam TCMB rezervlerinin 90 milyar dolar olduğunu gösteriyor.
TCMB Net Altın ve Döviz Rezervleri
Net altın ve döviz rezervlerini brüt rezervlerde olduğu gibi bir bakışta görme olanağımız yok. Bunun için bazı hesaplar yapmamız gerekiyor. Önce bu hesaplamayı formüle edelim:
TCMB Net Altın ve Döviz Rezervleri = (TCMB Dış Varlıklar Toplamı – TCMB Toplam Döviz Yükümlülükleri) / Aynı Tarihteki USD/TL Kuru
Bu formüldeki büyüklükleri bulabilmek için yine TCMB sitesindeki ‘istatistikler bölümünden’ ‘analitik bilançoyu’ açmak gerekiyor. Analitik bilançonun ‘aktif bölümünden’ o güne ait ‘dış varlıklar’[i] toplamını (613 milyar TL), sonra ‘pasif bölümünden’ ‘toplam döviz yükümlülüklerini’[ii] alıyoruz:463,3 milyar TL.
TCMB analitik bilançosundan aldığımız dış varlıklar toplamı ve toplam döviz yükümlülükleri TL ile girildiği için bunları o günkü kurla dolara çevirmemiz gerekiyor. Kullanacağımız kuru bulabilmek için TCMB sitesinde yine ‘istatistikler bölümünden’ ‘döviz kurları alt bölümünü’ oradan da ‘gösterge niteliğindeki Merkez Bankası kurlarını’ açıp yukarıdaki verilerle aynı tarihi seçerek (10 Temmuz 2020) ‘USD/TL döviz satış kurunu’ buluyoruz: 6,8638.
Şimdi bu bilgileri yukarıdaki formülümüzde bir araya getirelim:
TCMB Net Altın ve Döviz Rezervleri = (TCMB Dış Varlıklar Toplamı – TCMB Toplam Döviz Yükümlülükleri) / Aynı Tarihteki USD/TL Kuru
TCMB Net Rezervleri = (631 – 463,3) / 6,8638 = 24,4 milyar dolar.
Demek ki TCMB’nin 10 Temmuz 2020 Cuma günkü net altın ve döviz rezervleri toplamı 24,4 milyar dolarmış.
Swap Hariç Net Rezervler
Merkez bankaları açısından döviz ya da para swapı kendi ülke paralarını bir başka ülke parasıyla belirli bir süre için değiştirme işlemidir. Süre sonunda taraflar birbirlerinden aldıkları parayı karşı tarafa, o süreye isabet eden faizini de ekleyerek iade ederler. Swap ile elde edilen dövizler merkez bankasının sahipliği değil yükümlülüğü (borç) altında olduğu için bu paraların döviz rezervlerine eklenmesi tartışma konusudur. Brüt rezervlerde yer alan bu dövizler genellikle net rezervlerden düşülür.
Swap miktarını bulabilmek için TCMB sitesinde ‘istatistikler bölümünün’ ‘ödemeler dengesi ve ilgili istatistikler’ alt bölümünde oradan da ‘uluslararası rezervler ve döviz likiditesi’ alt bölümünü açarak ‘II numaralı döviz varlıklarından önceden belirlenmiş kısa dönem net çıkışlar (nominal değer)’ tablosunun 2. sıra numaralı satırındaki verilere bakmamız gerekiyor.
Görüleceği gibi bu satırda vadelere göre değişiklik gösteren farklı miktarlar yer alıyor. Genel kabul 4 ay – 1 yıl arasındaki miktarı almamak şeklindedir. Bu durumda ele alınacak swap tutarı (51.884 – 21.785 =) 30.099 milyon TL ya da kısaca 30,1 milyar dolar olarak hesaplanır.
Bulunan bu swap miktarını yukarıda hesapladığımız net rezervlerden düşersek swap hariç net rezerv miktarını buluruz. Önce formülümüzü yazalım:
TCMB Swap Hariç Net Rezervler = TCMB Net Rezervleri – 4 Aya Kadar Vadeli Swap Tutarı = 24,4 – 30,1 = – 5,7 milyar dolar.[iii]
Buna göre TCMB’nin, swaplar yoluyla alınan dövizler hariç tutulduğunda net altın ve döviz rezervleri 10 Temmuz 2020 günü yaklaşık 5,7 milyar dolar eksidir.
[i] Dış Varlıklar: Altın, TCMB şubelerinin kasalarındaki efektifler, yurtdışı bankalar nezdindeki döviz mevcudu ve diğer döviz alacakları bu kalemde yer alır.
[ii] Toplam Döviz Yükümlülükleri: TCMB’nin döviz finansman kaynaklarını gösterir.
[iii] Bu verilerin zamanları arasında farklar olduğuna dikkat etmekte yarar var. Analitik bilanço ve gösterge niteliğindeki kurlar TCMB tarafından günlük olarak yayınlanır. Dolayısıyla TCMB net rezervlerini bir gün gecikmeli olarak hesaplamak mümkündür. Buna karşılık TCMB brüt rezervlerini gösteren para ve banka istatistikleri haftalık olarak yayınlanır. Swap verilerinin yer aldığı tablo ise aylık olarak yayınlanır. O nedenle buradaki hesaplarda eldeki son veri olan 10 Temmuz gününün brüt döviz rezervini aldık ve ona uygun olması için aynı günün analitik bilançosundan hareketle net rezervi hesapladık. Buna karşılık swaplarla ilgili en son verilerin olduğu tablo mayıs sonu verilerini gösterdiği için zorunlu olarak mayıs verilerini aldık ve 10 Temmuz’da değişmediğini varsayarak hesaplamayı o veriye göre yaptık.