Mahfi Eğilmez – 04.11.2014
Tasarruflarınıza yön verirken ya da bir yatırıma karar verirken bilmeniz gereken önemli unsurların başında reel faiz geliyor. Reel faiz, enflasyon etkisinden arındırılmış faizdir. Net nominal faizden beklenen enflasyonu düşerek hesaplanır. Enflasyonun yüksek olduğu dönemlerde bu hesaplamayı yaparken özel bir formül kullanmak gerekir. Öncelikle bu formülü yazalım ve açıklayalım.
Reel Faiz = (1 + Net Nominal Faiz) / (1 + Beklenen Enflasyon) – 1
Bu formülde açıklanması gereken iki kavram var: Net nominal faiz ve beklenen enflasyon. Nominal faiz görünürdeki faiz demektir. Örneğin bir banka bir ay vadeli hesabınıza yıllık yüzde 9 faiz veriyorsa buradaki yüzde 9 nominal faizdir. Bu sizin elinize geçecek faiz gelirini hesaplamanıza yardım etmez. Çünkü bu faiz gelirinden yüzde 12 gelir vergisi stopajı yapılır (mevduatın 1 yıl vadeli olduğu varsayımıyla.) O halde buradan sağlanacak faiz gelirinin net miktarını bulabilmek için gelir vergisi stopajını düşmek gerekir. Buna göre net nominal faiz şöyle hesaplanır: Net Nominal Faiz = Nominal Faiz – (Nominal Faiz x GV stopaj oranı.) Beklenen enflasyon ise 12 ay sonra gerçekleşeceği tahmin edilen enflasyon oranını gösterir.
Bugün için bankaların mevduata verdikleri faiz oranını (nominal faiz oranını) yüzde 9 ve gelir vergisi stopaj oranını da yüzde 12 kabul edersek, bir yıl vadeyle bankaya yatırılmış paranın net nominal faizini şöyle hesaplayabiliriz:
Net Nominal Faiz = Nominal Faiz – (Nominal Faiz x GV stopaj oranı) = 9 – 1,08 = % 7,92
Beklenen enflasyona ulaşmak için elimizde iki tahmin bir de hedef var: (1) TCMB’nin 12 ay sonrası için yaptığı enflasyon tahmini (yüzde 6,3). (2) TCMB’nin yaptığı beklenti anketinde (bu anket reel ve finansal kesimdeki karar alıcı ve uzmanlara ayda bir kez uygulanıyor) ortaya çıkan 12 ay sonrası için enflasyon tahmini (yüzde 7,5). (3) TCMB’nin 2015 sonu enflasyon hedefi (yüzde 5). Bu sonuncu hedef (yüzde 5) 2015 sonuna ilişkin hedef olduğu, bizim hesabımız ise 12 ay sonrasına yani Ekim 2015 tarihindeki duruma ilişkin olduğu için Merkez Bankası’nın hedefinin Gelecek Ekim için yüzde 5,5 olduğunu varsayacağız.
Şimdi yüzde 7,65’lik net nominal faiz oranını ve beklenen enflasyon için de yukarıdaki iki tahmini ve bir hedefi kullanarak mevduat için ayrı ayrı reel faiz hesabı yapalım.
(1) TCMB’nin 12 ay sonrası için öngördüğü yüzde 6,3 oranındaki enflasyon tahminini esas alırsak reel faiz kaç çıkıyor?
Reel Faiz = (1 + 0,792) / (1 + 0,63) – 1 = % 1,52
(2) TCMB beklenti anketi Ekim ayı sonuçlarına göre 12 ay sonrası için beklenen yüzde 7,5 oranındaki enflasyon tahminini esas alırsak reel faiz kaç çıkıyor?
Reel Faiz = (1 + 0,792) / (1 + 0,75) – 1 = % 0,39
(3) TCMB’nin 12 ay sonraki hedefini esas alırsak reel faiz kaç çıkıyor?
Reel Faiz = (1 + 0,792) / (1 + 0,55) – 1 = % 2,30
Benim 12 ay sonraki enflasyon tahminim Ekim ayı beklenti anketinde çıkan yüzde 7,5 tahminine yakın bulunuyor. O nedenle ben hesaplamalarımda yüzde 7,5 – 8,0 aralığını esas alıyorum.
Beklenti anketinde çıkan yüzde 7,5 oranlı enflasyon beklentisini esas alarak mevduat ile devlet tahvilini kıyaslayalım. Devlet tahvillerinde gelir vergisi stopajı mevduat faizinden farklı olarak yüzde 10 oranında alınıyor. Bugün geçerli olan gösterge faizi (yüzde 8,60) ve en gerçekçi tahmin olarak görünen beklenti anketindeki 12 ay sonrasının enflasyon beklentisini (yüzde 7,5) esas alarak reel faiz hesaplamasını şöyle yapabiliriz:
Net Nominal Faiz = (8,60) – (8,60 x 0,10) = % 7,74
Reel Faiz = (1,0774) / (1,075) -1 = % 0,22
Demek ki en gerçekçi görünen beklenti anketindeki tahmini esas alırsak bugün parasını bankaya TL mevduat olarak yatıran bir kişi için reel faiz yüzde 0,39, devlet tahvili alan bir kişi için ise reel faiz yüzde 0,22 olarak çıkıyor.