Mahfi Eğilmez – 06.02.2018
Son günlerde finansal piyasalarda ters rüzgârlar esmeye başladı. Bu terse dönüşü kimisi geçici bir durum, kimisi düzeltme, kimisi de yeni bir krizin işareti olarak yorumluyor. Öncelikle piyasalarda neler olup bittiğine bir bakalım.
Son bir haftada gelişmiş ekonomilerde Devlet Tahvili getirilerinde önce ciddi bir yükseliş yaşandı, dün akşamdan başlayarak da hafif düşüşler görüldü. Aşağıdaki tablo bu durumu özetliyor.
| 10 Yıllık Tahvil Faizi | 26. Oca.18 | 2.Şub. 18 | Fark (%) | 6.Şub.18 | Fark (%) |
| ABD | 2,622 | 2,796 | 6,6 | 2,764 | 5,4 |
| Almanya | 0,627 | 0,73 | 16,4 | 0,706 | 12,6 |
| Fransa | 0,909 | 0,99 | 8,9 | 0,976 | 7,4 |
| Hollanda | 0,674 | 0,766 | 13,6 | 0,748 | 11,0 |
| Belçika | 0,772 | 0,874 | 13,2 | 0,85 | 10,1 |
Fed’in bilanço küçültme operasyonu çerçevesinde parasal sıkılaştırmaya başlamış olması ve Trump’ın vergi indirimlerinin yaratacağı enflasyonist baskıya karşılık 3 veya 4 kez faiz artırımı yapabileceği beklentisinin egemen olması tahvil sahiplerinin ellerindeki düşük faizli tahvilleri satmalarına yol açtı. Bunun sonucu olarak da tahvil fiyatları düşerken tahvil faizleri arttı.[i]
Avrupa’da parasal gevşemenin artık sonuna gelinmeye başladığı beklentisinin güç kazanması ve Avrupa Merkez Bankası’nın faiz artırımını konuşmaya başlaması ABD’de yaşanan durumun benzerinin Avrupa ekonomilerinde de oluşmasına yol açtı. Bu beklentiler tahvil faizlerini yükseltti. Ardından ani ve sert yükselişe karşı oluşan tepkiler de belirli bir düzeltmeyi getirdi.
Bu gelişme borsalarda da satışları ve dolayısıyla düşüşleri tetikledi. Aşağıdaki tabloda ABD ve Euro Bölgesi borsalarında son günlerde yaşanan düşüşler görülüyor.
| Borsalar | 26.Oca.18 | 6.Şub.18 | Fark (%) |
| ABD Dow Jones IA | 26.617 | 24.346 | -8,5 |
| Almanya DAX | 13.340 | 12.433 | -6,8 |
| Fransa CAC 40 | 5.529 | 5.190 | -6,1 |
| Hollanda AEX 40 | 568 | 533 | -6,2 |
| Belçika Euronext Bel 20,240 | 4.161 | 3.921 | -5,8 |
Borsalarda yaşanan uzun süreli çıkış rallisinin düzeltmeyle sonuçlanacağı beklenen bir gelişmeydi. Bu düzeltmenin geçici bir düzeltme mi kalıcı bir düzeltme mi olduğu konusunda farklı görüşler var.
Tahvil faizlerinde ve borsalarda yaşanan bu gelişmelere karşılık para birimlerinde çok önemli bir değişiklik şimdilik ortaya çıkmadı. Dolar Endeksi 89 düzeyinde kalmaya devam ediyor, Euro Dolar paritesi de 1,24’de belirli bir salınım gösterse de bu salınım önemli boyutlara ulaşmıyor.
Rezerv paralarda büyük oynamalar olmamasına karşılık kripto paralar en fazla değer kaybeden araçlar konumunda bulunuyor. Aşağıdaki tabloda son bir ay içinde kripto para piyasasında ve bunların en büyüğü olan Bitcoin’de yaşanan gelişmeler yer alıyor.
| Kripto Paralar | 8.Oca.18 | 6.Şub.18 | Fark (%) |
| Toplam Piyasa Değeri (Milyar USD) | 830,7 | 285,3 | -65,7 |
| Bitcoin Piyasa Değeri (Milyar USD) | 247,7 | 107,1 | -56,8 |
| Bitcoin / USD | 15.256 | 6.372 | -58,2 |
26 Ocak’ta 11,08 olan Vix endeksi (korku endeksi olarak tanımlanıyor) 6 Şubat itibariyle 37,49’u gösteriyor[ii]
Küresel krizle birlikte Fed ile başlayan ve İngiltere Merkez Bankası, Avrupa Merkez Bankası ve Japonya Merkez Bankası ile devam eden parasal genişlemenin finansal piyasalarda ciddi balon yarattığı, hatta bunun gayrimenkul piyasası başta olmak üzere reel piyasalarda da balonlara neden olduğu bilinen bir gerçekti. Bununla birlikte son haftalarda piyasanın hemen her alanda verdiği tepkiler anomali olarak niteleniyor. Gelişmiş ekonomilerin makroekonomik verilerine bakıldığında piyasalardaki bu çöküşü açıklayacak bir olumsuzluk görülmemekle birlikte geçmişte yaşanan ve çok da güçlü bir temeli olmayan aşırı risk iştahının hızla kaybolmasının bu sonucu yarattığı düşünülüyor.
Gelişmiş ekonomilerde yaşanan bu anomali gelişmekte olan ekonomileri de ciddi biçimde etkiledi. Bu ekonomilerde borsa çöküşleri ortaya çıktı. BIST 100, 26 Ocak’ta 120.702 iken 6 Şubat öğleninde 114.859’a geriledi. Bu değişim borsa endeksinin iki haftada yüzde 4,85 değer kaybettiğini gösteriyor. Buna karşılık Türkiye’de 10 yıllık Devlet Tahvili faizi 26 Ocak’ta yüzde 11,88 iken 6 Şubat öğleninde yüzde 11,85 düzeyindeydi. Yani Türkiye’de borsalarda gelişmiş ülke borsalarına paralel bir düşüş yaşanmış ama tahvil faizlerinde benzerlik yaşanmamış görünüyor. Bunun temel nedeninin Türkiye’de enflasyonun yılsonunda iki hanede kalacağı beklentisi olduğunu düşünüyorum.
Olumlu başlamış görünen 2018 yılı aradan bir ay geçmeden neredeyse “acaba yeni bir kriz mi geliyor” sorusuna zemin hazırlayacak bir olumsuzlukla karşılaşmış görünüyor. Bu bir haftada yaşanan olaylardan görüleceği gibi 2018 yılının parçalı bulutlu bir yıl olacağı, bazen bulutların arasından güneşin görüneceği, bazen de fırtınaların kopacağı anlaşılıyor. Küresel sistem bu yılı kazasız atlatırsa kriz sonlanabilir. Ne var ki risk yaratan pek çok olay ve aktör var ve ayrıca balonlar da oldukça şişmiş durumda.
Bakalım ekonomi politikası uygulamaları balonları patlatmadan indirmeyi ve sonra hafifçe yeniden şişirmeyi becerebilecek mi? Çok dikkatli davranmak gerekir çünkü patlamış balon bir daha şişirilemez.
[i] Tahvil fiyatıyla tahvil faizi ters yönlüdür. Diyelim ki 100 TL değerindeki tahvili 97 TL’ye aldınız. Bu durumda o tahvilin faizi ((100 – 97) / 97=) % 3,2 olur. Tahvilin değerinin 95 TL’ye düştüğünü varsayalım. Bu durumda tahvilin faizi ((100 – 95) / 95 =) % 5,3’e yükselmiş olur. Yani tahvil değer kaybettikçe faizi yükselir.
[ii] Vix endeksi (Chicago Board Options Exchange Volatility Index), piyasalardaki korkunun derecesini ölçen bir endekstir. VİX Endeksi 15’in altındaysa piyasalarda aşırı risk alma iştahı var demektir. Endeks 30’un üzerindeyse piyasalarda türbulans kaygısı söz konusudur.