Mahfi Eğilmez – 30.01.2018
Merkez Bankası yıllardır enflasyon hedefi koyuyor, bununla yetinmiyor yılda birkaç kez yılsonu enflasyon tahmini yapıyor. Sonuçta ne hedef tutuyor ne de tahmin.
Aşağıdaki tabloda 2013 yılından bu yana hedefler, tahminler ve yılsonu gerçekleşmeleri yer alıyor. Tablonun 7 numaralı sırası o yılsonunda gerçekleşen enflasyon oranını (TÜFE) gösteriyor.
| 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | ||
| 1 | TCMB Hedefi | 5,00 | 5,00 | 5,00 | 5,00 | 5,00 | 5,00 |
| 2 | Sapma (%) | -32,43 | -38,80 | -43,25 | -41,38 | -58,05 | |
| 3 | TCMB Tahmini | 5,30 | 6,60 | 5,50 | 7,50 | 8,00 | 7,90 |
| 4 | Sapma (%) | -28,38 | -19,22 | -37,57 | -12,08 | -32,89 | |
| 5 | Beklenti Anketi | 6,32 | 7,44 | 6,82 | 8,19 | 8,48 | 9,55 |
| 6 | Sapma (%) | -14,59 | -8,94 | -22,59 | -3,99 | -28,86 | |
| 7 | Yılsonu Gerçekleşme | 7,4 | 8,17 | 8,81 | 8,53 | 11,92 |
Tablonun 1 numaralı sırası Merkez Bankası’nın yıllık enflasyon hedeflerini gösteriyor. 2 numaralı sıra Merkez Bankası’nın yıllık enflasyon hedefinin yılsonunda gerçekleşen enflasyondan yüzde kaç oranında saptığını gösteriyor. Görülen o ki Merkez Bankası’nın hedefleri yılsonu gerçekleşmelerinden çok ciddi oranda uzak kalan hedefler. Buna karşın Merkez Bankası bu hedefi hiç değiştirmiyor ve her yıl ısrarla yüzde 5 olarak açıklıyor. Tablonun 3 numaralı sırasında Merkez Bankası’nın o yılın Ocak ayında yayınladığı enflasyon raporunda o yılsonuna ilişkin olarak açıkladığı enflasyon tahminleri bulunuyor. 4 numaralı sırada ise bu tahminlerin yılsonunda gerçekleşen enflasyon oranlarından yüzde kaç oranında saptığı görülüyor. Merkez Bankası’nın ilgili yılın Ocak ayında açıkladığı yılsonu tahminlerinin de gerçekleşen yılsonu enflasyonundan ciddi oranda sapma gösterdiği izlenebiliyor. 5 numaralı sıra Merkez Bankası’nın ilgili yılların Ocak aylarında gerçekleştirdiği Beklenti Anketinde ortaya çıkan ortalama yılsonu enflasyon beklentilerini gösteriyor. (Beklenti Anketi, Merkez Bankası’nca her ay yapılan ve finansal ve reel sektörde karar alıcı ve uzman kişilerin çeşitli makroekonomik değişkenlere ilişkin beklentilerinin izlenmesi amacını güden bir ankettir. Mesela Ocak 2018’deki anketi reel sektör kuruluşlarından 9, finans sektörü kuruluşlarından 55 ve öğretim üyeleri, gazeteciler gibi profesyonellerden 5 olmak üzere toplam 69 kişi yanıtlamıştır.) 6 numaralı sırada da beklenti anketinde ortaya çıkan tahminlerin yılsonu enflasyon gerçekleşmesinden olan yüzde sapma oranları yer alıyor.
Tablonun ortaya koyduğu ilginç durumu açıklamadan önce tablodaki verileri bir grafik üzerine taşıyalım.
Aşağıdaki grafikte yeşil yılsonu enflasyon gerçekleşmesini, siyah Merkez Bankası’nın yıllık enflasyon hedefini, kırmızı Merkez Bankası’nın Ocak ayında o yılsonuna ilişkin yaptığı enflasyon tahminini, mavi Merkez Bankası’nın beklenti anketine katılan kişilerin Ocak ayında o yılsonuna ilişkin yaptığı tahmini gösteriyor.
Grafik, son beş yıldır, Beklenti Anketine katılanların Ocak ayında yaptıkları ortalama enflasyon tahmininin, yılsonu enflasyon gerçekleşmesine, Merkez Bankası’nın hedefinden de Ocak ayında yaptığı tahminden de çok daha yakın olduğunu ortaya koyuyor.
Burada iki konuya dikkat etmek gerekiyor: (1) Merkez Bankası’nın tahmin yapması ile Beklenti Anketine katılanların tahmin yapması arasında çok ciddi bir fark var. Merkez Bankası tahminini tutturmak için politika araçlarını uygulama yetkisine sahip, oysa Beklenti Anketine katılanların böyle bir gücü yok, onlar sadece tahmin yapıyorlar. Buna ek olarak Merkez Bankası, piyasanın erişemediği verilere erişmek gibi bir üstünlüğe sahip. (2) Bu üstünlüğüne karşılık Merkez Bankası’nın Beklenti Anketine katılanlara göre önemli bir dezavantajı var. Hedef koyarken hükümete danışmak, onunla birlikte hareket etmek zorunda, tahmin yaparken de ister istemez o hedefle bağlantı kurmak zorunda kalıyor. Oysa Beklenti Anketine katılanların tahminlerini bağlayan hiçbir şey yok.
Bu analizden iki de soru çıkıyor: (1) Merkez Bankası’nın aldığı hedef mi uyguladığı para politikası mı yoksa her ikisi de mi yanlış? (2) Bu kadar hedef şaşması ve tahmin sapması yapan Merkez Bankası acaba tahmin yapmak yerine Beklenti Anketine katılanların tahminini esas alıp para politikasını buna göre şekillendirse enflasyonla mücadelede daha iyi sonuç alabilir mi?