İş Yerinde Psikolojik Taciz (Mobbing, zorbalık, bullying,patronaj [bossing], sindirme [intimidation])
Mobbing nedir?
Psikolojik taciz olarak adlandırılan Mobbing, amirlerin astlarına, astların üstlerine ya da kişilerin çalışma arkadaşlarına karşı olumsuz, bezginleştirici, agresif ve karşı tarafta yılgınlık hissi uyandıran davranışlarını tanımlayan bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır.
Mobbing hedef alınan kişi ya da grupları duygusal açıdan yıpratma, zayıflatma ve yıldırma amacıyla çeşitli periyotlarda ve sürekli olarak tekrarlanan bilinçli olarak yapılan söz, tutum ve davranışları ifade etmektedir.
Mobbing uygulayan kişi, sürekli olarak hakaret içeren sözcükler kullanarak, göz dağı vermeyi amaçlayan davranışlarda bulunarak, kasıtlı cezalar vererek, tehdit ederek , dışlayarak mağdurun kendini kötü hissetmesine, kendine olan güveninin zedelenmesine neden olmaktadır.
Mobbing mağdura karşı doğrudan yapılan fiziksel şiddeti içermez. Ancak, mobbinge uğrayan kişiler de zaman içinde psikolojik rahatsızlıklarının yanında fiziksel bir takım rahatsızlıkların görüldüğü de bilinmektedir.
Günümüz işletmelerinin en önemli kurum politikalarından biri olan rekabet çalışanlar arasında da yaygınlaşarak, başarılı olabilmek adına , bir takım baskıların oluşmasına neden olmaktadır. Bu baskılar da kurum içinde çatışmaları tetiklerken mobbing yapılmasına da zemin hazırlamaktadır.
Bir kurumda çok sayıda profesyonelin çalışması rekabeti daha yoğun hale getirirken çalışanlar arasındaki ilişkilerin daha çatışmacı olmasıyla sonuçlanmakta, dolayısıyla bu tür kuruluşlarda psikolojik taciz davranışlarına daha sık olarak rastlanılmaktadır. Görev ve yetki alanlarındaki çekişmeler, yüksek performans hedefleri, çalışanlar arası ilişkilerde görülen yıpranma yıldırma davranışlarını destekleyerek artmasına neden olmaktadır. Stresli iş ortamı, yüksek iş yükü, sıkıcı bir iş çevresi de psikolojik tacizi tetikler.
Rol çatışmasının yaşandığı, rollerde belirsizliklerin bulunduğu, yüksek koordinasyon ihtiyacı bulunan,bilgi akışının zayıf olduğu, geri bildirim yapılmayan, hedefler hakkında yeterli düzeyde karşılıklı konuşmaların yapılmadığı örgütlerde mobbing vakalarına daha sık rastlanılmaktadır.
Ücretlendirme sistemi çalışanların başarısıyla doğru orantılı olan işletmelerde, daha yüksek ücret almak isteyen çalışanın çalışma arkadaşlarının performansını mobbing ile sabote etmesi de oldukça yaygındır. Bazı amirler de performansı yüksek çalışanları kendilerine rakip gördüklerinden bulundukları departmanı değiştirerek daha az performans gösterecekleri bölümlere yönlendirerek yıldırmanın bir başka örneğini sergilemektedirler.
Mobbing olaylarında taciz davranışına maruz kalan mağdur (mobbed) ve tacizde bulunan kişi (mobber) olmak üzere iki ana aktörden bahsetmek mümkündür. Mobbing’e dolaylı yoldan katılanlar ise tanık olarak adlandırılabilir.
Mobbing mağdurlarının genel kişilik özelliklerine baktığımızda; sosyal açıdan ilişki kurmakta zorluk çeken, başarılı diyebileceğimiz bir kariyer rotası bulunmayan, kişisel açıdan yetersiz olanların daha çok mobbinge maruz kaldığını söyleyebiliriz. Aynı şekilde çalışma ortamında ortalamanın çok üzerinde başarı sergileyen, iş arkadaşları ve üstleri tarafından potansiyel bir risk olarak algılanan kişiler de taciz için uygun kişiler olarak resmedilmektedir.
Bir başka çalışmaya göre ise, mağdurların bağımlılık, negatif etkilenme, dikkatsizlik, belirsizlik, aşırı vicdan duygusu gibi kişilik özelleri sergiledikleri de belirlenmiştir. Çalışanların kendilerine ve çalıştıkları pozisyona güven duymamaları, terfi imkanlarının bulunmaması, işlerinin monotonlaşması, iş arkadaşlarıyla çatışma içinde bulunması mobbing ile daha sık olarak karşılaşmalarına neden olmaktadır.
Psikolojik tacizde bulunan kişi bir başka deyişle mobber ise, yönetici, amir, patron gibi stratejik konumda bulunan ya da aynı pozisyonda yer alan kişilerdir. Taciz yapma eğiliminde olan kişilerin mobbingi daha çok strateji olarak benimsedikleri ve temelde rakip olarak gördükleri kişilere uygulayarak onlara psikolojik açıdan zarar vererek başarısız olmalarına neden olduklarını görüyoruz.
Psikolojik tacize yatkın kişiler, agresif, takıntılı, kişisel çıkarlarını ön planda tutan kişilerdir.
Tacizcilerin bir diğer özelliği ise; bulundukları ortamlarda saldırgan davranışlar sergilemeleridir. Tacizci bilinçli olarak mağdurla girdiği çatışma ortamını mobbingin sürekliliğini sağlama amacıyla alevlendirme çabasındadır. Tacizcinin amacı, mağdurun giderek yıpratılmasıdır. Tacizcilerin kendi kişisel başarısızlık ve yetersizliklerini başkalarına zarar vererek gizlemeye çalıştıkları görülmektedir.
Tacizcileri, çığırtkan, sürekli eleştirmen, iki başlı yılan ve kapıcı olarak dört farklı profilde inceleyebiliriz.
Çığırtkan tacizciler, klasik tacizci özelliklerini gösterirler. İş ortamında keyifli bir ortam yaratabilme becerilerine sahipken birden bire beklemeyen aşırılıkta kızgın ve agresif tutum sergileyebilirler.
Sürekli eleştirmen tacizciler, çalışma arkadaşlarında ve astlarında sürekli olarak kusur arayarak bu kişilerin performansları üzerinde baskı kurarlar. Bu sayede kendi eksikliklerini ve kusurlarını örtmeye çalışırlar. Tüm çalışma arkadaşlarının eksiklerini yüzlerine vurmaktan hoşlanan eleştirmen tacizciler, mağdurun kafasını karıştırmak ve herkesin önünde onu küçük düşürmek için hatalarını biriktirir ve anı yakaladığında ortaya çıkarır. Kapı kapı dolaşarak, hedef aldığı kişilerin hatalarını abartılı bir şekilde anlatarak onları küçük düşürmeye çalışır.
Dik başlı yılan olarak adlandırılan bir diğer tacizci profiline baktığımızda, bu kişilerin hedef seçtikleri kişilerin şöhretlerini kendi imajlarını güçlendirecek şekilde karaladıkları görülür. İki Başlı yılan tacizcilerin böl /yönet politikası ile çeşitli dedikodu ve söylemlerle iş arkadaşlarını da mağdurlara karşı yönlendirerek onlar tarafından da dışlanılmasına neden olur. Bu kişiler inandırıcılık konusunda çok maharetlidirler.
Kapıcı olarak adlandırılan tacizciler ise; hedefinin başarısızlığı için tüm zamanını, tüm bilgisini ve tüm parasını harcamaya hazırdır, yeter ki hedefi, iş yaşamında herkes tarafından başarısız olarak algılansın.
Mobbing, bu tür davranışlara maruz kalan kişilerde bir takım fiziksel ve psikolojik rahatsızlıklara sebep olur. Stres, kaygı, endişe, çalışma ortamında dışlanma hissi, saygınlık ve güven yitikliği, öfke, sinirlilik ,konsantrasyon eksikliği, baş ağrısı, sırt ve karın ağrıları, depresyon ve iş performansının bozulması psikolojik tacize uğrayanlarda öncelikli olarak ortaya çıkar.