Mahfi Eğilmez – 23.04.2018
Kamuoyunda bilen bilmeyen herkesin üzerinde konuştuğu konular var. Bunlardan birisi de Merkez Bankası’nın altınları. En çok konuşulan konu da bu altınların nerede olduğu meselesi En çok sorulan soru ise bu altınların niçin Merkez Bankası kasalarında saklanmadığı sorusu. 28 Aralık 2017 tarihli ve “Merkez Bankası’nın Altınları Nerede?” başlıklı yazımda Merkez Bankası’nın 500 ton dolayındaki altın rezervinin yaklaşık onda birinin Merkez Bankası kasalarında kalan kısmının İngiltere Merkez Bankası ve Fed’de saklandığına değinmiştim. Yazımda ayrıca altınları bu bankalarda saklamanın güvenlik önlemi dışında swap işlemlerinde de kullanılmak için oralarda tutulduğunu da açıklamıştım. Merkez Bankası’nın 2017 yılı Faaliyet Raporunda yer alan finansal tablolara baktığımızda 2017 yılı sonu itibariyle durumda değişiklikler olduğu görülüyor. Bu konuyu ve ortaya çıkan değişiklikleri ele alalım.
Merkez Bankası’nın Altın Rezervi
Merkez Bankası’nın altın rezervleri, kendi kasalarında, yurt dışı bankalarda ve BİST (Borsa İstanbul) nezdinde tutulan altınlardan oluşuyor. Bu altınların bir bölümü uluslararası standarttadır, bir bölümü bu standartta değildir.[i] Merkez Bankası’nın altın rezervleri, altının alım tarihinde geçerli fiyatı üzerinden kayda giriyor ve izleyen dönemlerde de gerçeğe uygun değer üzerinden değerleniyor.[ii]
2017 yılsonu itibariyle Merkez Bankası’nın elindeki altın rezervinin dökümünü 2016 yılsonuyla karşılaştırmalı olarak aşağıdaki tabloda gösterelim (Kaynak: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Yıllık Faaliyet Raporu 2017, sayfa 73.)
| Altın/Ton | 2016 | 2017 | Fark | 2017 (%) |
| Toplam Altın Mevcudu | 380,3 | 567,8 | 187,5 | 100 |
| Uluslararası standartta | 377,1 | 564,6 | 187,5 | 99,4 |
| TCMB malı altın | 116,1 | 199,4 | 83,3 | 35,1 |
| İngiltere MB nezdinde | 53,7 | 109,8 | 56,1 | 19,3 |
| Fed nezdinde | 28,7 | 0 | -28,7 | 0,0 |
| BIS nezdinde | 0 | 18,7 | 18,7 | 3,3 |
| TCMB kasalarında | 33,7 | 33,7 | 0 | 5,9 |
| BİST nezdinde | 0 | 37,2 | 37,2 | 6,6 |
| Bankaların zorunlu karşılık altınları | 259,4 | 361,4 | 102 | 63,6 |
| İngiltere MB nezdinde | 226,1 | 264,3 | 38,2 | 46,5 |
| BİST nezdinde | 33,3 | 97,1 | 63,8 | 17,1 |
| Finansman şirketleri zorunlu karşılık altınları | 1,6 | 1,3 | -0,3 | 0,2 |
| İngiltere MB nezdinde | 1,6 | 1,3 | -0,3 | 0,2 |
| Hazineye ait altınlar | 0 | 2,5 | 2,5 | 0,4 |
| BİST nezdinde | 0 | 2,5 | 2,5 | 0,4 |
| Uluslararası standartta olmayan altınlar | 3,2 | 3,2 | 0 | 0,6 |
| TCMB malı altın | 2,8 | 2,8 | 0 | 0,5 |
| TCMB malı koleksiyon altını | 0,1 | 0,1 | 0 | 0,0 |
| Hazineye ait altınlar | 0,3 | 0,3 | 0 | 0,1 |
Buna göre 2017 yılsonu itibariyle Merkez Bankası’nın elinde 564,6 tonu uluslararası standartta olan ve 3,2 tonu da uluslararası standartta olmayan toplam 567,8 ton altın bulunuyor. Toplam 567,8 tonluk altının 199,4 tonu (yüzde 35,1’i) Merkez Bankası’na, 2,5 tonu (yüzde 0,5’i) Hazine’ye, 361,4 tonu (yüzde 63,6’sı) bankalara, 1,3 tonu (yüzde 0,2’si) finansman şirketlerine ait bulunuyor. Merkez Bankası nezdinde bulunan bankalara ve finansman şirketlerine ait altınlar bunların Merkez Bankası nezdinde altın olarak tuttukları zorunlu karşılıklardan oluşuyor.
Merkez Bankası, gerek kendi sahip olduğu gerekse çeşitli nedenlerle kendisine tevdi edilmiş olan altınların yüzde 6,5’ini kendi kasalarında saklıyor, yüzde 24,1’ini İstanbul Borsası (BİST) kasalarında tutuyor, yüzde 69,4’ünü ise yabancı bankalarda bulunduruyor. Merkez Bankası altınlarının 375,4 tonu (yüzde 66,1’i) İngiltere Merkez Bankası’nda, 18,7 tonu (yüzde 3,3’ü) BIS’de (Uluslararası Ödemeler Bankası)[iii] saklanıyor.
2016’dan 2017’ye Değişenler
Tabloda dikkati çeken bazı konular var. Her şeyden önce Merkez Bankası’nın altın rezervlerini artırdığı görülüyor. Toplam altın mevcudu 187,5 ton artmış durumda. Merkez Bankası’nın sahip olduğu altınlar 83,3 ton, bankaların zorunlu karşılık olarak bulundurduğu altınların miktarı da 102 ton artış göstermiş bulunuyor. Bazı merkez bankalarının altın rezervlerini arttırma politikası izlediği 2017 yılında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın da benzer bir politika izlemesi normaldir.
İkinci konu Merkez Bankası’nın ABD Merkez Bankası’nda (Fed) bulundurduğu 28,7 ton altını 2017 yılı sonu itibariyle tamamen çekerek bir bölümünü BIS’e kalanını da kendi kasalarına ve İngiltere Merkez Bankası’na aktarmış olmasıdır. Uzun yıllar boyunca Fed nezdinde altın bulundurmuş olan Merkez Bankası’nın altınlarını Fed’den çekmiş olmasının nedeni büyük olasılıkla ABD’de İran ile yürütülen ekonomik ilişkiler nedeniyle açılmış bulunan davalardır.
Merkez Bankası’nın Altınları Niçin Yabancı Bankalarda Tutuluyor?
Son olarak kamuoyunda çokça sorulan “Merkez Bankası’nın paraları niçin yabancı bankalarda tutuluyor sorusunu bir kez daha yanıtlayalım: TCMB, yabancı bankalarda tutulan altın rezervleriyle swap işlemleri yapabiliyor. Swap yoluyla altınlar verilip belirli vadeyle döviz alınıyor, vade dolduğunda tersi yapılarak dövizler iade edilip altınlar geri alınıyor. Merkez Bankası bu yolla bütün diğer merkez bankalarının yaptığı benzer işlemleri yaparak ihtiyacı olan dövizi, ihtiyaç duyduğu süreyle elde etmiş oluyor. Altın swapı yapılırken altınların fiziki olarak aynı depo içinde yer değişimi yapılıyor. Altınları veren ülkenin deposundan alınıp altınları kabul eden ülkenin deposuna taşınıyor. Bu taşıma bilgisi İngiltere Merkez Bankası tarafından ilgili ülkelere bildirildikten sonra swap işlemi gerçekleşiyor. İngiltere Merkez Bankası burada iki tarafın da güvendiği bir yeddiemin (trustee) görevi görmüş oluyor. TCMB, altınları Türkiye’de tutsa bu altınlar yastık altında tutulan altından farklı bir konumda olmuyor. Oysa bunları İngiltere’de tuttuğunda bu değindiğimiz swap işlemini yaparak ihtiyacı olduğunda dövizle değiştirebiliyor zamanı gelince de dövizi iade edip altınları geri alabiliyor. Geri alındığında aynı taşıma işlemi bu kez ters yönde tekrarlanıyor.
[i] Uluslararası standartta olan altınlar 0,995 ayarında, yaklaşık 10,3 ile 14,3 kilo arasında ağırlığa sahip, külçe şeklinde, uluslararası kabul görmüş kuruluşların damgasını ve seri numarasını taşıyan ve uluslararası işlemlerde ödeme aracı olarak kabul edilen altınlardır. Uluslararası standartta olan altınların bir kısmı TCMB’ye ait olup, diğer kısmı ise zorunlu karşılık tesis eden bankalara ve finansman şirketlerine ait bulunmaktadır. Söz konusu altınlar, TCMB kasalarında, BİST nezdinde ve yurt dışındaki bankalar nezdinde muhafaza edilmektedir. Uluslararası standartta olan altınlar, TCMB tarafından döviz rezervlerinin bir parçası olarak tutulmaktadır. Rezerv yönetimi politikası kapsamında son yıllarda TCMB tarafından altın alım satımı yapılmamaktadır. Uluslararası standartta olmayan altınlar, uluslararası standarttaki külçe niteliğine sahip olmayıp, darphane tarafından eritilerek 0,91666 ayarına getirilen altınlardır. Söz konusu altınların bir kısmı TCMB’ye, bir kısmı da Hazine’ye aittir ve tamamı TCMB kasalarında muhafaza edilmektedir.
[ii] Gerçeğe uygun değer, haftanın son iş gününde ve ay sonunda Londra Altın Borsasında saat 10.30 ve saat 15.00’de kote edilen altın fiyatlarının ortalaması ve 1 ons altın = 31,035 gram esası üzerinden hesaplanmakta, bu değerler üzerinden TL’ye çevrilerek Merkez Bankası bilançosunda gösterilmektedir.
[iii] BIS, merkez bankaları ve diğer kurumların parasal ve finansal istikrarı sağlamak amacıyla aralarındaki işbirliğini artırmak üzere 1930 yılında kurmuş oldukları uluslararası bir organizasyondur. Merkezi, İsviçre’nin Basel kentindedir.