Merkez Bankası rezervleri brüt döviz rezervleri ve altın rezervlerinin toplamından oluşur. Bu rezervlerin tamamı Merkez Bankası’na ait değildir. Bunların bir bölümü bankaların Merkez Bankasında tutmak zorunda olduğu zorunlu karşılıklardan oluşur. Bunları bir çeşit emanet dövizler olarak düşünebiliriz. TCMB’nin son yıllarda rezerv opsiyon mekanizması aracılığıyla TL mevduatlar karşılığında alması gereken zorunlu karşılıklara da döviz ya da altın yatırma esnekliği tanımasıyla bu döviz ve altın rezervlerindeki emanet miktarında artış olmuştur. Döviz ve altın rezervlerinin bir bölümünün emanet olması nedeniyle Merkez Bankası’nın döviz rezervleri toplamı bize brüt döviz rezervleri gösteriyor. Bundan Merkez Bankası’nda emaneten duran miktarları düştüğümüzde net döviz rezervine ulaşıyoruz.
Merkez Bankası’ndaki emanet rezervleri düşerek ulaştığımız net rezervlerden bir de swap yoluyla elde edilmiş döviz miktarını düşmemiz gerekiyor. Çünkü bunlar da belirli bir vadeyle ödünç olarak alınmış olan dövizleri ifade ediyor. Vadesi geldiğinde eğer karşı taraf uzatma istemezse bu tutarların da iadesi gerekiyor.
Aşağıdaki tablo Eylül ayı itibarıyla ve geçen yılın Eylül ayı sonuçlarıyla karşılaştırmalı olarak Merkez Bankası rezervlerini gösteriyor (Kaynak: TCMB sitesi elektronik veri dağıtım sistemi)
| Resmi Rezervler (Milyar USD) | Eylül 2020 | Eylül 2019 | |
| 1 (2+3+4) | Resmi Rezerv Varlıkları | 79.680 | 101.113 |
| 2 | Döviz Varlıkları | 36.326 | 73.772 |
| 3 | Altın (Altın mevduatı ve swapları dahil) | 41.821 | 25.871 |
| 4 | Diğer (IMF Rezerv Pozisyonu ve SDR’ler) | 1.533 | 1.470 |
| 5 (6-7) | Net Rezervler | 18.243 | 37.871 |
| 6 | Dış Varlıklar | 82.213 | 104.078 |
| 7 | Döviz Yükümlülükleri (-) Kamu K. Döviz Mevduatı | 63.970 | 66.207 |
| 8 (9+10) | Swaplar | -57.852 | -17.272 |
| 9 | 1-4 aylık | -34.177 | -13.238 |
| 10 | 4 ay-1 yıl arası | -23.675 | -4.034 |
| 11 (5+8) | Swap Hariç Net Rezervler | -39.609 | 20.599 |
| Notlar: | |||
| 1 ve 8 | TCMB UA Rezervler ve Döviz Likiditesi Tablosundan | ||
| 5 | TCMB Analitik Bilançosundan | ||
| 30 Eylül USD/TK Kuru: 7,7522 (TCMB Alış Kuru) |
Tablo şunları gösteriyor: (1) TCMB brüt rezervleri bir yıl içinde 21,4 milyar dolar azalmış. (2) Döviz varlıkları 37,5 milyar dolar azalırken altın yaklaşık 16 milyar dolar artmış. (3) Merkez Bankası net rezervleri (emanet rezervler düşüldükten sonra kalan miktar) 19,6 milyar dolar azalmış. (4) Swap yoluyla sağlanan kaynaklar 40,6 milyar dolar artmış. (5) Swap imkânlarını düşerek bakarsak Merkez Bankası net rezervleri + 20,6 milyar dolardan – 39,6 milyar dolara düşmüş. Bu durumda swap hariç net rezervlerdeki gerileme 60,2 milyar dolar olmuş.
USD/TL kurunun 8,15’leri geçmesinde ekonomik nedenlerin yanı sıra birçok sosyal ve siyasal neden de var kuşkusuz. Bu tablodaki gelişmeler ekonomik nedenler arasında önemli bir yer tutuyor.