Mahfi Eğilmez – 09.04.2017
Merkez Bankası Rezervleri Nedir ve Nerede Saklanır?
Merkez Bankaları, ekonominin ihtiyaçlarını zamanında karşılayabilmek ve sıkıntılı günleri aşabilmek amacıyla altın ve döviz şeklinde iki çeşit rezerv tutar.
TCMB’nin altın rezervi 2017 Mart sonu itibariyle 413 tondur. Bu miktarla Türkiye, dünya merkez bankaları arasında en yüksek altın rezervi tutan 14. ülkedir (1. ABD, 2. Almanya, 3. IMF.) Merkez Bankalarının altın rezervi bulundurmasının nedenleri arasında altının stratejik bir rezerv tutma aracı olması, istenildiği zaman paraya çevrilebilme özelliği bulunması ve ülkenin zor zamanlarda ödeme gücüne sahip olduğunu sergilemede önemli bir rol oynamasındandır. Geçmişte kağıt paranın altın karşılığı olarak basılmış olması da altın rezervi birikiminde rol oynamıştır.
Mart sonu itibariyle TCMB’nin brüt döviz rezervi Mart sonu itibariyle 88,6 milyar dolardır. Böylece TCMB’nin toplam rezervleri Mart sonu itibariyle 105,7 milyar dolar etmektedir.
Bir ülke cari açığını çeşitli finansman kalemlerinden finanse ettikten sonra ortada hala bir açık kalmışsa bu açık Merkez Bankası rezervlerinden karşılanır ya da tersine bu dengede fazla oluşmuşsa bu fazla Merkez Bankası rezervlerine eklenir.
Merkez Bankası’nın altın rezervlerinin yaklaşık yarısı Türkiye’de bulunuyor, Kalan kısmı ise diğer ülke merkez bankalarında saklanıyor. Diğer ülke merkez bankalarında saklanan altın rezervi, doğrudan yatırım işlemlerinde kullanmak amacı ile merkez bankaları nezdinde açılmış olan altın saklama hesaplarında tutuluyor. Uluslararası standarda sahip olan Merkez Bankası altın rezervleri, rezerv yönetim politikası ve uluslararası bankacılık teamüllerine bağlı kalınarak doğrudan alım / satım, vadeli ve vadesiz altın deposu, altın swapları, stand-by imkanları ve yerel swap işlemleri yapılmak suretiyle değerlendiriliyor.
Merkez Bankasının döviz rezervinin küçük bir kısmı, Merkez Bankanın gereksinimlerini ve yurt içi piyasalarda oluşan yabancı para efektif talebini karşılamak amacı ile Merkez Bankası kasalarında efektif olarak tutuluyor. Döviz rezervlerinin büyük kısmı Merkez Bankası’nın muhabir bankalarında ve diğer ülke merkez bankalarında açtırılmış olan cari ve senet saklama hesaplarında muhafaza ediliyor.
Brüt Döviz Rezervi Nedir? Net Döviz Rezervi Nedir?
Merkez Bankası’nın döviz rezervlerinin tamamı kendisine ait değildir. Bunların bir bölümü bankaların Merkez Bankasında tutmak zorunda olduğu zorunlu karşılıklardan oluşur. Bunları bir çeşit emanet dövizler olarak düşünebiliriz. TCMB’nin son yıllarda rezerv opsiyon mekanizması aracılığıyla TL mevduatlar karşılığında alması gereken zorunlu karşılıklara da dövizle yatırma esnekliği tanımasıyla bu döviz rezervlerindeki emanet tutarda artış olmuştur. Döviz rezervlerinin bir bölümünün emanet olması nedeniyle Merkez Bankası’nın döviz rezervleri toplamı bize brüt döviz rezervlerini gösteriyor. Bundan Merkez Bankası’nda emaneten duran miktarları düştüğümüzde net döviz rezervine ulaşıyoruz (Merkez Bankası jargonunda net döviz rezervi brüt rezervlerden muhabir banka borçları düşülerek hesaplandığı için burada geçen kavrama kullanılabilir döviz rezervi demek daha uygun olabilir.)
Aşağıdaki tablo 2016 yılından bu yana her ay itibariyle Merkez Bankası’nın altın rezervini, brüt döviz rezervini ve bu ikisinin toplamını ifade eden toplam rezervini sergiliyor. Son sütun ise Merkez Bankası’nın brüt döviz rezervinin kullanılabilir kısmını yani net döviz rezervini gösteriyor.
| Tarih | Altın | Brüt Döviz Rezervi |
Toplam
Rezerv |
Net Döviz
Rezervi |
| 29.01.2016 | 18,4 | 92,9 | 111,3 | 28,4 |
| 26.02.2016 | 17,1 | 93,7 | 110,8 | 27,0 |
| 25.03.2016 | 19,0 | 95,0 | 114,0 | 26,9 |
| 29.04.2016 | 19,8 | 96,2 | 116,0 | 27,7 |
| 27.05.2016 | 19,1 | 98,4 | 117,5 | 30,2 |
| 24.06.2016 | 18,5 | 101,9 | 120,4 | 31,2 |
| 29.07.2016 | 19,8 | 99,9 | 119,7 | 34,0 |
| 26.08.2016 | 19,6 | 102,8 | 122,4 | 34,3 |
| 30.09.2016 | 18,8 | 99,0 | 117,8 | 32,7 |
| 28.10.2016 | 18,1 | 101,6 | 119,7 | 35,2 |
| 25.11.2016 | 16,2 | 99,0 | 115,2 | 35,3 |
| 30.12.2016 | 14,1 | 92,1 | 106,2 | 35,5 |
| 27.01.2017 | 15,3 | 92,5 | 107,8 | 36,3 |
| 24.02.2017 | 16,0 | 91,1 | 107,1 | 34,2 |
| 31.03.2017 | 17,1 | 88,6 | 105,7 | 30,4 |
| Ortalama | 17,8 | 96,3 | 114,1 | 32,0 |
Tablodan görüleceği gibi son 15 ayda Merkez Bankası’nın altın stokları 17,8 milyar, brüt döviz rezervleri 96,3 milyar, bu ikisinin toplamını gösteren toplam rezervleri de 114,1 milyar dolar dolayında bir ortalama düzey tutturmuş bulunuyor.
Merkez Bankası’nın net döviz rezervleri de yine bu son 15 aylık dönemde 26,9 milyar ile 36,3 milyar dolar arasında gidip gelmiş ve 32 milyar düzeyinde bir ortalama düzey yakalamıştır.
Merkez Bankası’nın Altın ve Döviz Rezervlerini Nasıl Bulabiliriz?
Altın ve Brüt Döviz Rezervlerini Bulmak İçin
Merkez Bankası’nın web sitesine girip istatistikler başlığından ‘Parasal ve Finansal İstatistikler’ başlığını tıklayın. Açılan sayfada ‘Haftalık Para ve Banka İstatistikleri’ başlığını tıklayın. Gelen sayfada ‘Veriler’ başlığını tıklayın. Açılan raporun ilk tablosu ‘Merkez Bankası Seçilmiş Bilanço Kalemleri ve Para Arzı’ başlığını taşıyan tablodur. Bu tabloda Merkez Bankası Rezervleri başlığının alt kaleminde söz konusu tarih itibariyle Merkez Bankası’nın altın ve brüt döviz rezervleri yer alıyor. Eğer geçmiş verileri elde etmek isterseniz o zaman altta net döviz rezervi için yapılan açıklamayı okuyun. Oradan yararlanarak aynı yöntemle brüt döviz rezervini ve altın rezervini geçmiş tarihler için bulabilirsiniz.
Net Döviz Rezervini Bulmak İçin
Merkez Bankası’nın net döviz rezervini bulabilmenin en kestirme yolu için şu adımları izlemek gerekir: Merkez Bankası’nın web sitesine girip istatistikler başlığından Elektronik Veri Dağıtım Sistemi (EVDS)’yi tıklayın. Gelen sayfada sağdaki menüde aşağı doğru inip TCMB Bilanço Verileri başlığının üzerine gelince sol tarafta açılan menüde 4. Sıradaki “MB Bilançosu – Stand By-18.01.2002 Tarihli Niyet Mektubu ile Belirlenmiş (Cari) Tablosundaki” başlığını tıklayın. Oradan 2A Net Uluslararası Rezervler kalemini seçip alttaki Rapor başlığını tıklayın. Açılan tablo size net uluslararası döviz rezervlerini istediğiniz tarih itibariyle TL cinsinden verir. Net döviz rezervini o tarihteki Merkez Bankası Dolar alış kuruna bölerseniz bu da size USD cinsinden Merkez Bankasının uluslararası net döviz rezervini gösterir.