Büyüme İllüzyonu

Mahfi Eğilmez – 01.10.2014

Büyüme nasıl hesaplanır?

GSYH büyümesi denilen olgu bir ekonominin bir dönemden ötekine üretim miktarındaki artış demektir. Basitleştirerek anlatmaya çalışayım. Yalnızca ekmek üreten bir ekonomide 2012 yılında piyasa fiyatı 1 TL olan 100 adet ekmek üretilmişse o ekonominin GSYH’sı şöyle hesaplanıyor: GSYH 2012 = 100 x 1 = 100 TL. 2013 yılında 2012 yılındaki üretimle aynı standart ve kalitede 105 ekmek üretilmişse o ekonomi 2013 yılında 2012 yılına göre yüzde 5 büyümüş sayılıyor.

Dikkat edilecek olursa büyüme hesabını üretilen miktar üzerinden yaptık. Bunu nihai malların satış fiyatları üzerinden de yapabiliriz (çok sayıda mal ve hizmetin üretilip satıldığı bir ekonomide bu hesap ancak fiyatlar üzerinden yapılabilir.) 2012 yılında 100 adet ekmek ve 10 kg peynir üreten bir ekonomide ekmeğin adedi 1 TL ve peynirin kg’ı 15 TL ise GSYH (= (100 x 1) + (10 x 15)=) 250 TL olarak bulunur. 2013 yılında ekmek adedinin 110’a çıktığını, fiyatının değişmediğini buna karşılık peynir üretimin aynı kaldığını ama kg’ının 20 TL’ye çıktığını düşünelim. Bu durumda 2013 GSYH’sı (= (110 x 1) + (10 x 20) =) 310 TL olarak hesaplanır. Bu durumda ekonomi 2012’ye göre yüzde kaç oranında büyümüştür? Bu görünüşe göre ((310 – 250) / (250) =) % 24 büyümüş görünmektedir. Bu, nominal büyümedir. Nominal büyüme fiyat artışlarını içinde barındırır ve gerçek refah artışını göstermez. Gerçek refah artışını bulabilmek için reel büyümeyi hesaplamamız, bu hesabı yapabilmemiz için de fiyat artışlarını arındırmamız gerekir. Bunun için de fiyatları 2012 fiyatlarına indirgeyerek hesabı yeniden yapmamız gerekir. Buna göre GSYH 2013 (= (110 x 1) + (10 x 15) =) 260 TL olarak hesaplanır. Bu durumda ekonomi 2013 yılında 2012 yılına göre reel olarak; ((260 – 250) / 250 =) % 4 oranında büyümüştür.

İşin İçine Dolar Girince

Şimdi diyelim ki 2012 yılında da da 2013 yılında da ortalama kur 1 USD = 1 TL olsun. Bu durumda 2012 yılı GSYH’sı dolar cinsinden 250 USD ve 2013 yılının GSYH’sı yine dolar cinsinden 310 USD olmuş görünür. Bu durumda dolar cinsinden büyüme % 24 olarak hesaplanır. Oysa gerçek bu değildir. Gerçeğin hesaplanmasında fiyatların sabit tutulması söz konusudur. Diyelim ki bu ekonomide on kişi yaşıyor ve 2013 yılında nüfus değişmemiş olsun. Bu durumda kişi başına gelir dolar cinsinden 2012 yılında 25 USD, 2012 yılında ise 31 USD olmuş görünmektedir. Yani kişi başına refah % 24 oranında yükselmiş görünmektedir. Oysa kişi başına düşen peynir miktarında artış olmamış, ekmek miktarı ise 1 adet artmıştır.

Türkiye’nin 2002’den bu yana büyümesini farklı yaklaşımlarla hesaplarken cari fiyatlarla GSYH’nın yanına dolar cinsinden GSYH’yı ve 1998 yılına göre sabitleştirilmiş yani enflasyondan arındırılmış fiyatlarla GSYH serisini ekleyip 2002 – 2012 arasındaki görünüme bakalım.

Yıllar	Cari Fiyatlarla GSYH (milyar TL)	Dolar Cinsinden GSYH (milyar USD)	Sabit Fiyatlarla GSYH (milyar TL)	YO Nüfusu (milyon)	KB GSYH (TL)	KB GSYH (USD)	KB GSYH (Sabit TL)
2002	351	231	73	66	5.311	3.500	110
2003	455	305	76	67	6.798	4.559	114
2004	559	390	84	68	8.257	5.761	123
2005	649	482	91	69	9.459	7.019	132
2006	758	526	97	69	10.928	7.585	139
2007	843	649	101	70	12.011	9.242	144
2008	951	742	102	71	13.368	10.437	143
2009	953	618	97	72	13.212	8.566	135
2010	1099	732	106	73	15.052	10.079	145
2011	1298	774	115	74	17.513	10.444	155
2012	1417	786	118	75	18.929	10.497	157
2013	1565	823	123	76	20.590	10.807	162
Artış	4,5 kat	3,6 kat	1,7 kat	% 15	3,9 kat	3,1 kat	1,5 kat

 

Not: GSYH: Gayrısafi Yurtiçi Hasıla, YO Nüfusu: Yıl ortası nüfusu, KB GSYH: Kişi başına GSYH (ya da kısaca kişi başına gelir.)

Cari fiyatlarla GSYH’yı Dolara Çevirmenin Dayanılmaz Çekiciliği

GSYH cari fiyatlarla, yani o yıl içinde geçerli olan fiyatlarla, hesaplanıyor. Bu durumda o yılın fiyat artışlarını da içinde barındırıyor. Sonra bulunan bu tutar o yılın ortalama dolar kuruna bölünüyor ve dolar cinsinden GSYH bulunuyor. 2013 yılında GSYH cari fiyatlarla 1.565 milyar TL hesaplanmış. Bu tutarı 2013 yılının ortalama dolar kuruna bölersek karşımıza dolar cinsinden 823 milyar dolarlık bir GSYH çıkıyor. Cari fiyatlarla TL cinsinden ekonomi 2002 sonundan 2013 sonuna kadar 4,5 kat, dolar cinsinden ise 3,6 kat büyümüş görünüyor.

Oysa hesaplamada gerçek büyümeyi bulmak için bu hesapları fiyat artışlarını arındırarak yapmak gerekiyor. 1998 yılını baz alarak yapılan sabit fiyatlarla GSYH serisine bakarsak GSYH’nın 2002 sonundan 2012 sonuna kadar olan büyümesi 1,7 kat olarak karşımıza çıkıyor. Gerçek büyüme budur. Yani Türkiye’nin GSYH’sı 2002 yılsonu ile – 2013 yılsonu arasında 1,5 kat artmıştır. Gerisi Dolar cinsinden hesaplama yapılırken nominal değerlerin alınmasından yani fiyat artışlarının giderilmemesinden kaynaklanan bir illüzyondur.

Gerçekte Refahımız Ne Kadar Arttı?

Bu hesapları bir kenara bırakıp çevremize baktığımızda ekonominin son 12 yılda büyüdüğünü görebiliyoruz. İnsanlar daha iyi arabalar, daha iyi konutlar talep ediyorlar, daha fazla sayıda insan beyaz eşya kullanıyor. Yani refah artışı gözle görülebiliyor. Buna karşılık bu refah artışı dolar ya da TL cinsinden cari fiyatlarla GSYH büyümesinin gösterdiği gibi 4,5 katlık ya da Dolarla ifade edildiği şekildeki 3,6 katlık bir artışı işaret etmiyor. Olsa olsa sabit fiyatlarla artışın gösterdiği 1,7 katlık bir artışı gösteriyor. Kişi başına gelir de aynı görünüm içinde. Hatta kişi başına gelirdeki artış GSYH toplamındaki 1,7 katlık artıştan daha düşük (1,5 kat) görünüyor. Çünkü orada işin içine nüfus artışı da giriyor.

Ekonomik gelişmeyi ve refah artışını bu şekilde sunmak bize özgü değil. İnsanlık son 15 – 20 yıldır hep birlikte kendisini aldatmaya karar vermiş ve sanal büyümeyle reel büyümeyi birbirine katarak konuyu böyle sunmayı tercih etmiş bulunuyor. Bu, gelişme yolundaki ekonomilerin hızla büyüdüğü ve gelişmişlerle arayı kapattıkları gibi bir sanal durum yaratarak gelişme yolundaki ekonomilerin siyasetçilerine itibar kazandırırken aynı zamanda gelişmiş ekonomilere yönelik eleştirilerin de azalmasına yol açıyor. O nedenle de herkes tarafından destekleniyor.

Not: Bu yazı, bu blogda 1 Nisan 2013 tarihinde “Gerçekte Ne Kadar Büyüdük?” başlığıyla yayınlanan yazımın güncellenerek yeniden yazılmış halidir.
http://www.mahfiegilmez.com/2013/04/gercekte-ne-kadar-buyuduk.html