Mahfi Eğilmez – 09.08.2017
Yeni bir ekonomi politikası uygulamaya sokulduğunda, iktisatçılar ve analistler, bu politikanın etkilerini geçerli ekonomik yapının devam edeceği varsayımına dayanarak ölçmeye çalışırlar. Oysa bu yeni ekonomi politikası, ekonomik aktörlerin bekleyişlerini etkilemek suretiyle mevcut yapıda değişikliğe yol açabilir. Bu durumda eski yapıya dayalı tahminler tutmaz. Yeni politikanın sonuçlarını doğru tahmin edebilmek için bu politikanın karar alıcıları ne yönde etkileyeceğini göz önüne almak gerekir. Bu eleştiriye Lucas Eleştirisi adı veriliyor.
Robert Lucas, 1995 yılında Nobel Ekonomi Ödülünü kazanmış, rasyonel bekleyişler teorisinin kurucuları arasında yer alan bir iktisatçı. Lucas’ın bu eleştirisi rasyonel bekleyişler teorisinin belkemiğini oluşturan yaklaşımların başında gelir.
1976’da yayınlanan makalesinde[i] ekonomi politikasında değişiklikler ortaya çıktığı bir dönemde geçmiş verilere dayanılarak ekonomik göstergelerin tahmin edilmesi ve bu tahminler üzerine oluşturulacak bir ekonomi politikası bizi beklemediğimiz sonuçlara götürebilir.
Lucas’ın makalesinin yer aldığı kitabın adından da (The Phillips Curve and Labour Markets) anlaşılacağı üzere eleştirinin örnek olarak aldığı mesele işsizlikle enflasyon arasında negatif bir ilişki olduğunu ortaya koyan Phillips Eğrisi analizidir.[ii] Lucas Eleştisinin ele alış şekline göre belirli bir dönemde o dönemin koşullarının yaratmış olabileceği bir paradigma sonucunda ortaya çıkmış olan bu negatif ilişki her zaman bu şekilde çıkmayabilir. Dolayısıyla bu ilişkiye bakarak örneğin enflasyonu düşürecek bir ekonomi politikası uygulamaktan vaz geçmek yanlış olabilir. Aslında Phillips Eğrisi analizi 20’nci yüzyılın belirli bir döneminde politika yapıcıların ellerini kollarını bağlamış olan bir yaklaşımdır. Enflasyonla mücadele etse işsizlik artacak, işsizliği düşürmeye çalışsa enflasyon yükselecek. Bu ikilem, politika yapıcıları uzun zaman kararsız bırakmıştır.
Lucas Eleştirisi’nin kullandığı örneklerin en önemlisi Fed’in sahip olduğu altınların saklandığı Ford Knox binası için geliştirilmiş örnektir. Ford Knox binası şimdiye kadar hiç soyulmadığı gibi böyle bir girişimde de bulunulmamıştır. Uzun yılların ortaya koyduğu istatistik verilere bakarak burada hiç soygun olmadığı, dolayısıyla buranın korunması için yapılan harcamalardan tasarruf etmek üzere muhafızları tümüyle işten çıkarmak ya da sayısını düşürmek şeklinde bir düşünce doğabilir. Ne var ki böyle bir işe girişilirse o zaman burasının soyulması yönünde girişimler başlayabilir. Çünkü Ford Knox’un soyulmamasının muhtemel nedeni buranın çok sıkı ve üst düzey bir koruma sistemine sahip olması ve çok sayıda muhafız tarafından korunuyor olmasıdır. Eldeki uzun geçmişe dayalı veriler bize Ford Knox’un hiç soyulmadığını söylüyor ama eğer paradigma değişir de buraya tahsis edilen korumalar kaldırılırsa o zaman işler değişebilir ve burası da soyulabilir.
Ekonomi bilimi, farklı bir bilim dalıdır. Koşullar değişir, zaman değişir, algılar değişir, paradigma değişir ekonominin teorileri, hipotezleri, yaklaşımları da değişir. Ne var ki değişen paradigmaya uygun yeni teorilerin, hipotezlerin ve yaklaşımların ortaya çıkması paradigma değişiminden daha yavaş olur. O nedenle paradigma değişimiyle bu değişime uygun yeni bir teorinin ortaya konulması arasında bir zaman gecikmesi oluşabilir. Bu boşluk sırasında çok sayıda insan ekonomi teorilerinin yetersiz kaldığı iddiasını ortaya atar. Bu iddia, teorileri değişmez kurallar gibi algılama yanılgısından kaynaklanır. Oysa bilimin temeli ve inançtan en büyük farkı teorilerinin sürekli değişmesi, yenilenmesi ve gelişmesidir.
Bir toplantı sırasında izleyicilerden birisi söz alıp biraz da alaylı bir ifadeyle Keynes’e sormuş: “Gerçekler görüşlerinize uymadığı zaman ne yaparsınız?” Keynes yanıtlamış: “Görüşlerimi değiştiririm siz ne yaparsınız?”
[i] Lucas, Robert (1976). “Econometric Policy Evaluation: A Critique”.In Brunner K. – Meltzer, A. The Phillips Curve and Labor Markets. Carnegie-Rochester Conference Series on Public Policy. 1. New York: American Elsevier. pp. 19–46.
[ii] Phillips Eğrisi analizi için bkz.: http://www.mahfiegilmez.com/2016/08/turkiye-icin-phillips-egrisi.html