Kapitalizmin temel önermelerinden birisi olan ‘ticaretin refahı arttıracağı’ ilkesinin doğruluğunu dünya ekonomik büyümesiyle dünya ticaret hacmi artışı arasındaki korelasyonla test ediyoruz. Aşağıdaki grafik bu ilişkiyi ortaya koyuyor (kaynak: IMF, World Economic Outlook Database, October, 2019.)
Bu ikili arasındaki korelasyon katsayısı 0,954[i] olarak bulunuyor ki bu yüksek katsayı dünya ticaretindeki artışla büyümedeki artış arasında çok yüksek bir ilişki bulunduğunu ve dolayısıyla kapitalizmin temel önermesinin doğru olduğunu gösteriyor.
Covid – 19 salgınıyla birlikte küresel sistemde pek çok şey hızla değişti. Üretim zinciri zorlanmaya başladı. Gıda, içecek, sağlık malzemesi gibi mallar ve bunların sunulmasını sağlayan hizmetler dışında otomotivden tekstile, beyaz eşyadan mobilyaya, konuttan ulaştırmaya kadar bütün alanlarda talep düşüşü söz konusu. Dünya ticareti de bu talep düşüşüne paralel bir düşüş içinde. Bugün henüz etkisi tam olarak hissedilmese de önümüzdeki dönemde üretimde düşüş, üretilenin taşınıp getirilmesinde sorun, fiyat artışları biçiminde çok daha ağır sonuçları çıkacak. Dünya Ticaret Örgütü (WTO) 2020 yılında dünya ticaretinde yüzde 13 – 32 arasında bir düşüş olacağını tahmin ediyor. Dünya ticaretinde başlayan düşüşü Baltık Kuru Yük Endeksinden[ii] izlemek mümkün (kaynak: https://www.marinevesseltraffic.com/1998/01/baltic-dry-index-bdi.html)
Grafik, son dönemde dünya ticaretinde ciddi bir gerileme yaşandığını ortaya koyuyor. Baltık Kuru Yük Endeksinde görülen bu düşüşün henüz tedarik zincirindeki halkaların kopmadığı bir dönemin yansıması olduğunu, zaman ilerledikçe halkaların kopacağını düşünürsek işin daha da kötüye gideceğini tahmin etmek zor olmasa gerek.
Küresel sistemde ticaretteki düşüşün büyümeyi olumsuz yönde etkilemesinin bir göstergesi de petrol fiyatlarındaki gelişme. Petrol fiyatlarındaki düşüş, arzda büyük artış olmadığına göre, petrole olan talebin düştüğünü gösteriyor. Petrol ve petrol ürünlerinin, sanayi üretiminin temel girdileri arasında olduğunu dikkate alırsak petrole olan talepteki bu gerilemenin üretimde ve dolaysıyla büyümede yaşanan olumsuz gelişmenin sonucu olduğunu söyleyebiliriz (grafik için kaynak: https://www.bloomberght.com/emtia/brent-petrol)
Grafik son günlerde belirli bir toparlanma olsa da petrol fiyatındaki düşüşü ortaya koyuyor. Bunun da anlamı petrole olan talebin düşmesi ve dolayısıyla küresel büyümede ortaya çıkan gerilemedir. Bu gelişmelere bakarak uluslararası kuruluşlar ve büyük bankalar 2020 yılı büyüme tahminlerini sürekli olarak aşağı yönlü revize ediyorlar.
2020 yılı bir yandan ekonomik açıdan zor bir yıl olurken bir yandan da temel ihtiyaçların öneminin kavrandığı bir yıl olacak. Dünya, tahıl, sebze meyve tarımının, hayvancılığın, balıkçılığın, arıcılığın, tavukçuluğun ve hepsinden önemlisi doğayı korumanın ne kadar önemli olduğunu anlayacak. Covid – 19 salgını sıkça tekrarlanan Kızılderili Atasözünün yalnızca güzel bir söz değil gerçeğin ta kendisi olduğunu bu yolla öğrenmemize belki de uçurumun kenarından dönmemize vesile olur: ‘Son ırmak kuruduğunda, son ağaç yok olduğunda, son balık tutulduğunda beyaz adam paranın yenmeyen bir şey olduğunu anlayacak.’
[i] Korelasyon, iki değişken arasındaki doğrusal ilişkiyi açıklayan bir deyimdir. Korelasyon katsayısı denilen bir katsayı ile ölçülür. Bu katsayı -1 ile +1 arasında değişir. Katsayı; 0’a yaklaştıkça iki değişken arasındaki ilişki giderek zayıflar. Katsayı, katsayı +1’e yaklaştıkça iki değişken arasında doğru yönlü, katsayı -1’e yaklaştıkça iki değişken arasında ters yönlü ilişki güçleniyor demektir.
[ii] Baltık kuru yük endeksi, adında Baltık olmasına karşılık bütün dünyaya yapılan, demir cevheri, kömür, tahıl gibi kuru yüklere ilişkin deniz taşımacılığında fiyat değişimlerini gösteren bir endekstir. Endekste, taşınan yükler için talep edilen taşıma bedelleri (navlun ücretleri) baz olarak alınmaktadır. Navlun fiyatları yükseldiğinde taşıma talebinin arttığı dolayısıyla dünyada ticaretin de arttığı, navlun fiyatları düştüğünde ise dünyada ticaretin azaldığı anlaşılmaktadır.