Son yılların en popüler gündem maddelerinden birisi kripto paralar. 8-9 yıl önce hayatımıza giren bu yeni para birimleri, bir süre sessiz sedasız geliştirilse de, birkaç yıldır devlet başkanlarından dev yatırım şirketlerine kadar herkesin çok fazla dikkatini çekmiş durumda.
Kripto para birimlerinden söz ederken öncelikle “kripto/kriptoloji” nedir bunu açıklığa kavuşturmakta fayda var. Kriptoloji, bir şifreleme bilimidir. Verilerin (yazı, rakam veya herhangi bir mesaj) belirli bir sisteme göre şifrelenmesi, güvenli bir ortam aracılığıyla alıcıya gönderilmesi ve bu şifreleme sisteminin çözülmesi ile verilerin ortaya çıkması süreci olarak da açıklayabiliriz.
Kripto para ise, güvenlik açısından kriptoloji bilimini kullanan, dijital ve sanal bir para birimidir ve matematik temelli şifrelenmişlerdir. Banka kartlarımız, sanal kartlarımız veya sanal ortamada yaptığımız her işlemde yıllardır bu paraları kullanıyorduk aslında. Bankaların kasalarından fiziksel olarak paralar çıkmadan, sanal olarak paraları harcıyorduk ve bir bakıma bu paralar da kripto paralardı çünkü sadece sistemlerde rakamsal değişiklikler meydana geliyordu. Yeni nesil kripto paralar da temelde bu mantıkla çalışıyor diyebiliriz. Dünyadaki diğer para birimlerine nazaran bu kadar çok ilgi görmesinin ve sevilmesinin en temel nedeni ise organik bir yapıda olması. Yani herhangi bir hükümet veya merkezi otorite tarafından yönetilemiyor, henüz.
Dünyada Bitcoin başta olmak üzere 800’den fazla kripto paranın işlem gördüğü dijital para pazarının büyüklüğü 200 milyar doları da geride bıraktı. Bu yılın başında 20 milyar doları bulmayan pazar, son 10 ayda yüzde 900 büyüdü. Arkasında ne bir ülkenin, ne bir yasal otoritenin bulunduğu (ve hatta görsellerinde kullanılan para bile gerçek değil) dijital para dünyasında Bitcoin’in 5 yıl önce 10 dolarlık değeri ise geçen haftalarda 7400 doları da aştı.
Peki, en yoğun olarak kullanılan kripto para olan Bitcoin Nedir, Nasıl anılıp, satılıyor? Nasıl üretiliyor?
Bitcoin Nedir?
Bitcoin, 2008 yılında Satoshi Nakamoto tarafından deneysel olarak başlatılmış, herhangi bir merkez bankası, resmi kuruluş, vs. ile ilişiği olmayan, ancak ülkelerin para birimleriyle alınıp satılabilen, herhangi bir üçüncü parti hizmetine aracı kurumuna gerek olmadan yurt içi/yurt dışı transferi ve internetten alışveriş yapılabilen bir tür dijital para birimidir. Global piyasalarda, Dolar ve Euro’ya alternatif olarak lanse edilen Bitcoin’in sembolü ฿, kısaltması ise BTC‘dir.
Bitcoin Nasıl Üretilir?
Bitcoin üretim işine madencilik (mining) deniyor. Bitcoin çıkartmak, yani madencilik yaparak bir miktar Bitcoin elde etmek, madenciliğin tek amacı değildir. Madencilik; hesaplama yetkisini kullanarak işlemi gerçekleştirme, sistem ağını güvenli bir şekilde koruma ve sistemdeki her kullanıcıyı senkronize hale getirme işlemidir. Sistem tek bir merkezden kontrol edilemediği için Bitcoin kullanılan her yerde süreci çalıştırmak, sistemi gözetmek türü işleri birilerinin bir bedel karşılığında yapması gerekmektedir. Bu işi yapan kişilere madenci denilmektedir.
Bitcoin madenciliği tek başına yapmak istenirse bilgi birikiminin yanı sıra çok iyi bir bilgisayar sistemine de sahip olunması gerekiyor. Çünkü Bitcoin madenciliği, bilgisayara ait donanımlar ile yapılıyor. İlk başlarda işlemci (CPU) ile yapılan Bitcoin madenciliği artık yerini 50-100 kat daha hızlı çalışabilen ekran kartlarına (GPU) bırakmıştır. Bunun anlamı bilgisayarınızın ekran kartı ne kadar güçlü ise Bitcoin madenciliğindeki performans da o kadar iyi olur. Ayrıca sadece madencilik için özel olarak tasarlanmış sistemler de satın alınabilir.
Eğer kullanıcı bu konuda acemi ise; o zaman Bitcoin kazanmak için tek başınıza uğraşmak yerine Bitcoin havuzlarına (mining pool) dahil olunarak daha basit algoritmalar ile uğraşmış olunur. Mining pool’ların sayısı oldukça fazladır.
Sürece madencilik denmesinin nedeni, para oluşturma süreciyle altın madenini çıkarma arasında bağlantı kurulmasıdır.
Bitcoin madenciliği her geçen gün zorlaşmaktadır. Bunun sebebi dünyanın her tarafında madenciliğe yeni kullanıcıların daha güçlü bilgisayarlarla dahil olmasıdır. Sistem bu doğrultuda, piyasaya kısa sürede çok sayıda Bitcoin sürülmesini yavaşlatmak için kendi içinde otomatik olarak zorluk seviyesini ayarlamaktadır. Bununla birlikte her yıl dolaşıma giren Bitcoin miktarı azalma göstermektedir. Sistem 21 milyon Bitcoin dolaşıma çıkıncaya kadar çıkarma izni vermek üzerine kurgulanmıştır. Yani sınırsız sayıda Bitcoin çıkarabilmek gibi bir şey mümkün değildir.
Bitcoin’in Değerini Ne Belirliyor?
Bitcoin’in kendiliğinden, değil insanların talebi ile değer kazanmaktadır. Dolayısıyla değerini piyasasındaki arz ve talep koşulları belirlemektedir. Talep artınca fiyatı artmakta, düşünce değeri azalmaktadır. Dolaşımda sınırlı miktarda Bitcoin bulunmaktadır. Yeni Bitcoin oluşturmanın önceden belirlenmiş prosedürü ve limiti olduğu için arza göre talep hızlı artınca, Bitcoin de değer kazanmaktadır.
Bitcoin, Kağıt Paranın Alternatifi Olabilir mi?
Bir çok kişinin Bitcoin’i kağıt paranın geleceği olarak görmektedir. Gelecekte kağıt paranın tedavülden kalkıp dijital paraya geçeceğini iddia edenlerin sayısı oldukça fazladır. Ancak bu sanal paranın, kağıt paranın yerini alabilmesi günümüz koşullarında kısa vadede kolay değildir.
Fakat ciddiye alınması gereken bir para birimi olduğunu da kabul etmek gerekmektedir. Çünkü dünyanın bir çok ülkesinde bireysel anlamda kullanıldığı gibi resmi olarakta ülke bazında ciddiye alınmaya başladı. Alman Maliye Bakanı, Ağustos ayı içerisinde Bitcoin’i, bir tür hesap birimi olarak gördüklerini söyledi. Hatta İran’ın, kendisine yönelik yaptırımları aşabilmek adına Bitcoin kullandığı söylenmektedir. Son olarak ise dünyanın en büyük vadeli işlem ve opsiyon borsa yönetim şirketlerinden birisi olan CME Group; 2017 yılı sonunda Bitcoin’in vadeli işlemlerine başlanmasının planlandığını duyurdu. Bu açıklamanın ardından Bitcoin’in değeri %5’e yakın değer kazandı ve tüm zamanların en yüksek değerine ulaştı.
Bitcoin Nasıl Kullanılıyor?
Bitcoin kullanabilmek için bir cüzdan oluşturmak gerekmektedir. Bu sanal cüzdanı cep telefonu veya bilgisayarda oluşturmak mümkün ike internet üzerinde bulunan web servislerinden de yararlanalınabilinir. Kişi başına cüzdan sınırı bulunmamaktadır. İstenildiği kadar cüzdan oluşturulabilinir. Bunun için özel bilgilerin verilmesine de gerek yoktur. Oluşturulan bu sanal cüzdan ile para alınıp, para gönderebilir. Hatta alış veriş bile yapabilinir.
Bitcoin sisteminde yapılan ödemelerin doğrulanması için açık anahtarlı şifreleme (asimetrik şifreleme), noktadan-noktaya ağ bağlantısı ve proof-of-work gibi teknolojiler kullanılıyor. Bitcoinler ödemeyi yapan adresten alıcı adrese şifrelenmiş olarak imzalanarak gönderilir. Her işlemin ağa duyurulumu yapılır ve blok zincirinde yerini alır. Böylece eklenen bitcoinler birden fazla kere kullanılamaz. Bitcoin bu teknolojileri kullanarak, herkesin kullanabileceği hızlı ve son derece güvenilir bir ödeme ağı sağlamaktadır.
Alper KURAY