Mahfi Eğilmez – 11.04.2015
I.Kamu Kesimi Borç Yükü Oran Olarak Azalıyor
| (Milyar TL) | 2008 | 2014 |
| Kamu Kesimi Brüt Borç Stoku | 408,3 | 650,5 |
| İç Borç Stoku | 295,8 | 443,6 |
| Dış Borç Stoku | 112,5 | 206,9 |
| TCMB Net Varlıkları | 60,4 | 304,4 |
| Kamu Varlıkları (Mevduat ve Menkul Kıymetler) | 41,5 | 77,4 |
| İşsizlik Sigortası Fonu Net Varlıkları | 38,4 | 81,4 |
| GSYH | 950,5 | 1.749,8 |
| Kamu Kesimi Brüt Borç Stoku (%) | 43,0 | 37,2 |
| Kamu Kesimi Net Borç Stoku (%) | 28,2 | 10,7 |
(1) Kamu kesimi toplam brüt borç stoku 200 8 yılında 408,3 milyar ve bunun GSYH’ye göre oranı yüzde 43 iken bu miktar 2014’de 650,5 milyar TL’ye yükselmiş buna karşılık borç stokunun GSYH’ya oranı (GSYH’nın daha hızlı büyümesi sonucu) yüzde 37,2’ye düşmüş bulunuyor.
(2) Kamu kesimi borç stokundaki artış iç borç stokundaki artıştan kaynaklanıyor. Dış borç stoku 2008 yılında 78,3 milyar dolar iken 2014 yılında 117,7 milyar dolar olmuş görünüyor. TL olarak dış borç stokunda yaşanan hızlı artış (112,5 milyar TL’den 206,9 milyar TL’ye) TL’nin Dolara karşı değer kaybından kaynaklanıyor.
(3) Kamu kesimi brüt borç stokunu netleştirirken TCMB’nin varlıkları, kamu varlıkları ve işsizlik sigortası fonu varlıkları düşülüyor. Bu durumda kamu kesimi net borç stokunun GSYH’ya oranı 2008 yılında yüzde 28,2 olarak hesaplanırken 2014 yılında yüzde 10,7 olarak hesaplanıyor. Kamu kesimi net borç yükünde görülen bu ciddi gerilemede varlıklarda görülen artışların etkisi var.
Bu tabloya bakarak kamu borç stokunda ve yükünde küresel krize karşın oldukça olumlu bir gelişmenin yaşandığını ve siyasal iktidarın bu alanda başarılı bir maliye politikası izlediğini söyleyebiliyoruz.
II. Kamu Kesimi Dış Borç Yükü Azalıyor, Özel Kesim Dış Borç Yükü Artıyor
| (Milyar USD) | 2008 | 2014 |
| Türkiye Brüt Dış Borç Stoku | 281,2 | 402,4 |
| Kamu Kesimi | 78,3 | 117,7 |
| TCMB | 14,1 | 2,5 |
| Özel Kesim | 188,8 | 282,2 |
| Bankalar | 54,2 | 144,2 |
| Diğer Finansal Kuruluşlar | 21,1 | 20,8 |
| Reel Kesim | 113,4 | 117,2 |
| GSYH | 742,1 | 800,0 |
| Türkiye Dış Borç Stoku / GSYH (%) | 37,8 | 50,3 |
(1) Türkiye’nin toplam dış borç stoku 2008 yılında 281,2 milyar dolardan 2014 yılında 402,4 milyar dolara, dış borç stokunun GSYH’ya göre oranı da yüzde 37,8’den yüzde 50,3’e yükselmiş bulunuyor.
(2) Kamu kesiminin ve TCMB’nin dış borç stoklarında önemli miktarlarda gerileme olmasına karşılık özel kesim dış borç stokunda ortaya çıkan artış bu gerilemelerden fazla olduğu için toplam dış borç stokunda artışa neden olmuş görünüyor.
(3) Özel kesim dış borç stokundaki en önemli artış reel kesim dış borç stokunda görülüyor.
Bu tabloya bakarak kamu kesiminin dış borç yükünde azalma olduğunu, başta reel kesim olmak üzere özel kesimin dış borçlarında ise kamu kesimindeki azalmadan çok daha yüksek bir artış olduğunu söyleyebiliyoruz.
III. DİBS’ler Kimin Elinde?
| (%) | 2004 | 2015 Şubat |
| Yurtiçi Yerleşikler | 92,9 | 79,1 |
| Bankalar | 44,9 | 47,6 |
| Banka dışı Kesim | 49,4 | 29,5 |
| TCMB | 7,6 | 2,0 |
| Yurtdışı Yerleşikler | 7,1 | 20,9 |
(1) DİBS’lerin (Devlet Tahvili ve Hazine Bonoları) mülkiyet yapısında 2004’den 2015’e ciddi bir değişim görülüyor. 2004 yılında DİBS’lerin yüzde 92,9’u yurtiçi yerleşiklerin yüzde 7,1’i yurtdışı yerleşiklerin elindeyken 2015 yılında yurtiçi yerleşiklerin payı yüzde 79,1’e düşmüş, yurtdışı yerleşiklerin payı ise yüzde 20,9’a yükselmiş.
(2) Bankaların DİBS payında fazla bir değişiklik olmazken banka dışı esimin payında cişddi bir gerileme yaşanmış.
(3) TCMB’nin DİBS stokundaki payı oldukça azalmış.
Bu tabloya bakarak DİBS faizlerinin yurtdışı yerleşikler için çekiciliğinin artmasına karşılık yurtiçi yerleşikler için çekiciliğini yitirdiği sonucuna ulaşabiliriz. Bunun temel nedeni yabancıların ülkelerinde enflasyon ve faizlerin sıfıra yakın olması sonucu Türkiye’den yüksek reel faiz elde etmelerine karşılık Türkiye’deki yatırımcıların Türkiye’deki yüksek enflasyon nedeniyle düşük reel faiz elde etmesidir (bu konunun ayrıntısı için şu yazıma bakılabilir: (http://www.mahfiegilmez.com/2012/09/turke-baska-yabancya-baska-reel-faiz.html)
IV. Dış Borçların Döviz Bileşimi
| Dış Borcun Döviz Cinsi | Milyar USD | % |
| Toplam | 402,4 | 100 |
| USD | 231,8 | 57,6 |
| Euro | 127,8 | 31,7 |
| Diğer | 15,3 | 3,7 |
| TL | 28,4 | 7,0 |
(1) Türkiye’nin dış borçlarında büyük ağırlık dolar cinsinden borçlardadır. Dolar ve Euro borçlar toplamı, toplamın yüzde 89’unudan fazladır.
(2) TL cinsinden dış borçlanmalarda son zamanlarda artış görülmeye başlanmıştır.
Bu tablo bize dış finansman yükümüzün önemli ölçüde dolara dayalı olduğunu, USD/TL kuru artışlarının bu çerçevede kamu kesimi ve özel kesimin mali yapısını olumsuz etkilediğini söylememiz mümkündür.
V. İç Borç Stokunun Vade ve Faiz Yapısı
| İç Borç Stokunun | 2014 Şubat | 2015 Şubat |
| Ortalama Vadesi (ay) | 61,5 | 71,9 |
| Ortalama Faiz Oranı (%) | 10,9 | 8,1 |
(1) Son bir yıl içinde iç borç stokunun ortalama vadesi 61,5 aydan 71,9 aya uzamıştır. Bu gelişme kamu finansmanını rahatlatan bir gelişmedir.
(2) Yine son bir yılda iç borçlanmanın ortalama faizi yüzde 10,9’dan yüzde 8,1’e gerilemiştir. Bu da yine kamu finansmanını rahatlatan bir gelişmedir çünkü borçlanmanın maliyeti düşmektedir.
Bu olumlu gelişmeleri dikkate alırken 2014 yılı Ocak ayının sonlarına doğru TCMB’nin politika faizini yüzde 4,5’dan yüzde 10’a yükseltmesinin iç borçlanma faizlerinde yükselmeye ve vadelerde kısalmaya yol açtığını gözden uzak tutmamak gerekir. Zaman geçtikçe bu olumsuzluk tersine dönmeye yönelmiştir.
VI. Türkiye’nin Kredi Notu
| Uzun Vadeli Yabancı Para Cinsinden Kredi Notu | Mevcut Durum |
| Standard and Poor’s (S&P) | BB + (Negatif görünüm) |
| Moody’s | Baa3 (Negatif görünüm) |
| Fitch | BBB- (Durağan görünüm) |
Türkiye’nin dış borçlanma miktarını, vadesini ve maliyetini etkileyen unsurlardan birisi de üç büyük kredi değerlendirme kuruluşunun verdiği kredi notlarıdır. Türkiye, Moody’s ve Fitch’den yatırım eşiği notuna, S&P’den ise yatırım eşiğinin altında bir nota sahiptir. Fitch ve Moody’s yakın geçmişte bu notları teyit etmişlerdir.
VII. Özet ve Sonuç
AKP iktidarının ekonomide en başarılı olduğu alanlardan birisi kamu maliyesi alanıdır. Bütçe açıklarının yüzde 2’nin altına çekilmesi ve uzun yıllardır faiz dışı fazla verilerek kamu borçlarının artmasına engel olunması sonucu kamu kesimi borçlarında düşüşler ortaya çıkmıştır. Bu düşüşler dış borç stokunda mutlak (yani miktar olarak), iç borç stokunda ise oran olarak (yani GSYH’nın yüzdesi olarak) düşüş şeklinde görülmüştür. Buna ek olarak kamu kesimi iç borç stokunun vadeleri uzamış, faiz yükleri de düşmüştür.
Kamu kesimi borçlarındaki düşüşe karşılık bu dönemde borç yükü özel kesime kaymıştır. Özel kesim özellikle dış borç stokunu hızla artırmış ve adeta kamu kesiminin boşalttığı yeri fazlasıyla doldurmuştur.
Önümüzdeki dönemde özel kesimin bu yüksek dış borç yükünü en fazla etkileyecek değişken USD/TL kurunda TL aleyhine ortaya çıkacak artışlar olacaktır.
Euro artışı ihracatçının lehine olsa da Dolar artışı aleyhinedir. Çünkü ağırlığı Dolarla olan borçlarının TL karşılığı da artmaktadır.