Utku Altunöz – 19.07.2015
Değerli Para&Borsa takipçileri. Bir önceki yazımda Çin ekonomisinde yaşanmakta olan gelişmelere bir sonraki yazımda değineceğimi belirtmiştim. Bununla birlikte sürpriz bir şekilde İran’la Birleşmiş Milletler’in (BM) beş daimi üyesi ve Almanya (5+1 ülkeleri) arasında Viyana’da 18 gündür süren nükleer müzakerelerde anlaşmaya varılması bu yazımın konusunda değişikliğe gitmeme neden oldu.
Bilindiği gibi uzun yıllardır İran üzerinde ambargo uygulanmaktaydı. Söz konusu ambargonun kaldırılması ile ilk etapta İran’a yapılacak doğrudan yatırımların ve ihracatın 3 kat artacağı öngörülmekte. İran’ın komşusu olarak Türkiye’nin de bu olumlu yatırımlardan pay alması beklentiler arasında. Önümüz yıl Tahran Borsasının da yatırımcıların hizmete sokulacağı dillendirilmeye başlandı. İhracatçılar Meclisi başkanı Sn. Mehmet Büyükekşi’ye göre bu durum, İran para birimi riyalin itibarını arttıracak ve İran Bankacılık sisteminin dünya ile entegrasyonunu kolaylaştıracak. TÜRKONFED Başkanı Tarkan Kadooğlu’na göre İran ile 12 yıl süren sürecin ardından, nükleer anlaşma sağlanması bölgemizde ve dünyada jeostratejik ve ekonomik anlamda dengeleri değiştirecek.
Bana göre Tahran Borsası’nın da açılması ile büyük sermayedarların da cazibe merkezi haline gelecek olan İran’a ilk etapta 1-1.5 milyar dolar sermaye girişi olabilecek. Dış Ekonomik İlişkiler Konseyi (DEİK) Türk-İran İş Konseyi Başkanı Rıza Eser’in de belirttiği gibi yaptırımların kalkmasıyla 2014 yılında 13,7 milyar dolar olan iki ülke arasındaki ticaret hacminin 2 yıl içerisinde 30 milyar dolara ulaşabileceği oldukça olasıdır. Kişisel tahminime göre İran’da oluşacak hızlı bir enflasyon düşüşünün etkisi ile genişlemeci parasal politikalar uygulanacak ve ülke ekonomisi hızlı bir büyümeyle desteklenecek. Bu durum Türk perakendecilerini harekete geçirdi. Kendilerini ‘yeni döneme hazırlamak’ için 1-4 Eylül tarihleri arasında 30’a yakın marka ile İran’a çıkarma yapacaklarını açıklayan Birleşmiş Markalar Derneği(BMD) Başkanı Sami Kariyo, 20 Türk markasının 3 yılda İran’da 500 mağaza açacağını ifade etti. Bu durumun ekonomimize olumlu katkısı Gayrisafi Milli Hasılamızın artışı şeklinde görülecek. Son olarak Türkiye’nin İran’dan günlük 100-110 bin varil arasında petrol aldığını söyleyen Taner Yıldız, yeni dönemde bu ülkeden alınan petrolün 130-140 bin varile çıkabileceğini ifade etti.
Peki bu durum Türkiye için tehdit olabilir mi?
Sorunun cevabını uzatmadan söylemek isterim ki evet. Şu asla unutulmamalıdır ki ambargonun kalkmasıyla eli rahatlayacak olan İran, dış ticarette serbestleşeceği için meydana gelecek rekabet ortamı Türkiye’yi zorlayabilecek. İran bölgesel güç olabilme adımları atarak ülkesindeki cazibeyi arttırma yollarına gidebilir. Hatta daha da ileri giderek ABD’nin müttefiki ve Türkiye’nin yerini doldurabilecek bir güç olabilir.
Yazımı Garanti Yatırım’ın raporu ile sonlandırmak istiyorum. Avantajları ve dezavantajları ileriki günlerde daha iyi görebileceğiz.
Garanti Yatırım da İran’la yaşanan sürecin Türk şirketlerine yansıması için şu analizi yaptı:
Türk Hava Yolları ve Pegasus: Anlaşmanın petrol fiyatlarında düşüş getirmesi bekleniyor. Bu daTürk Hava Yolları ve Pegasus’un maliyetlerini azaltabilir.
TÜPRAŞ: Şirketin uzun vadede İran’dan petrol alımlarını artırma ihtimali şirket için olumlu.
Petkim: Düşen hammadde fiyatlarından Petkim’in maliyetlerinin olumlu etkilenmesini beklerken Türkiye’ye artışı muhtemel petrokimya ürünleri, yurtiçi ürün fiyatlarını aşağı çekeceğinden bu olumlu etkiyi azaltabilir.
Gübre Fabrikaları: Halihazırda İran’da operasyonları olan Gübre Fabrikaları için de anlaşmayı olumlu.
Halkbank: Halkbank bilindiği gibi İran’la yapılan ticarette önemli bir paya sahip ve işlemlerin çoğu bu banka üzerinden gitmektedir.
Kardemir: Altyapı yatırımlarının da hızlanması durumunda ray ihracatı nedeniyle kardemir de artan iş ilişkisinden olumlu katkı elde edebilir.
Yrd. Doç. Dr. Utku Altunöz
E-mail: utkual@hotmail.com
https://twitter.com/utkualtunoz