Utku Altunöz – 02.04.2014
Değerli Para&Borsa takipçileri. Bu yazımda birkaç gün önce açıklanan ülkemizin büyüme rakamları paralelinde, büyüme performansımızı değerlendireceğim. Bununla birlikte ekonomi biliminde çokça karıştırılan cari açık ve dış ticaret açığı kavramlarını da açıklamaya çalışacağım. (Bu iki kavram maalesef birçok ekonomi yazarı tarafından da yanlış yorumlanmaktadır).
Ekonomik büyüme derken iktisatçıların genelde kastettiği oran, gayri safi yurtiçi hasılasındaki (GSYH) artış oranıdır.
Formülü ile hesaplanmaktadır.
2013 yılına ilişkin üretim yöntemiyle hesaplanan Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) sonuçlarına göre Türkiye ekonomisi yüzde 4, 2013’ün son çeyreğinde ise yüzde 4,4 büyüdü. Beklentiye paralel gelen yıllık büyüme rakamı ile orta vadeli programda hedeflenen yüzde 3,6’lık büyüme rakamının üzerine çıkıldı. Kişi başına GSYH değeri, 2013’te cari fiyatlarla 20 bin 531 lira (10 bin 782 dolar) olarak hesaplandı. Burada bilinmesi gereken önemli bir ayrıntı, hesaplamanın 2008 yılı fiyatları ile reel büyüme rakamlarını ifade etmesidir.
GSYH Hesaplama Yöntemleri
Değerli takipçilerim. Bir ekonomideki büyüme hesaplanırken temelde gelir , üretim ve harcama olmak üzere üç farklı şekilde hesaplanabilmektedir.
Açık bir ekonomide, dört iktisadi kesime (Hanehalkları, Firmalar, Devlet, ve Dış Dünya) karşılık gelen dört tür harcama vardır:
Harcamalar Yaklaşımında;
I. Özel Tüketim Harcamaları (Hanehalkı Harcamaları): C
II. Gayri Safi Yatırım Harcamaları (Firma Harcamaları): I
III. Devletin Tüketim ve Gayri Safi Yatırım Harcamaları: G
IV. Dış Dünyanın Net Harcaması (Net ihracat): NX (=X – M)
Harcamalar yönteminde bir ekonomide belli bir süre içinde nihai (tamamlanmış) mal ve hizmetlere yapılan harcamaların toplamı bulunarak GSYİH’ye ulaşılır:
Toplam harcama = Y = C + I + G + NX
Y = C + I + G + (X – M)
Gelir Yaklaşımında;
Nihai mal ve hizmetleri üretirken üretim faktörleri tarafından elde edilen gelirleri (ücret, rant, faiz ve kârlar) ölçen GSYİH hesaplama metodudur.
- Faktör Fiyatlarıyla Yurt İçi Gelir (YİG) = Ücretler + Faizler + Rantlar (Kiralar)+ Kârlar
- Piyasa Fiyatlarıyla Safi Yurt İçi Hasıla (SYİH) = Faktör Fiyatlarıyla Yurt İçi Gelir + (Dolaylı Vergiler-Sübvansiyonlar)
- Piyasa Fiyatlarıyla Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH)= Piyasa Fiyatlarıyla Safi Yurt İçi Hasıla+Amortismanlar
Üretim Yaklaşımında;
Bir ekonomideki bütün firmalar tarafından yaratılan katma değerler toplamıdır. Türkiye’de milli gelirin en sağlıklı ölçümü ve dolayısıyla üzerinde en fazla durulanı üretim yaklaşımı ile olanıdır. TÜİK, kamu kesimini ve dış dünyayı da hesaba katarak, 3 aylık ve yıllık olmak üzere, sektörlerde yaratılan katma değerleri ve oradan da GSYİH ve GSMH’yı hesaplayıp ölçer.
Her ne kadar iktisada Giriş 2 ve Makro iktisat derslerinde genel anlamda harcama yöntemi üzerinde durulsa da, bizlere TÜİK tarafından sunulan rakamların üretim yöntemi ile hesaplanan 2008 fiyatlaru temelli GSYH olduğu unutulmamalıdır.
Cari Açık ve Dış Ticaret Açığı Kavramları
Değerli takipçiler, iktisat literatüründe en çok karıştırılan konulardan biri de cari açık ve dış ticaret kavramları arasındaki ince farktır. Yazımın başında belirttiğim gibi birçok ekonomi yorumcusu da sözkonusu kavramları aynı tanımda verebilmektedir. Dış Ticaret açığı denildiğinde sadece ihracat ile ithalat arasındaki fark anlaşılmalıdır. Dolayısı ile dış ticaret açığı denildiğinde cari açığın yalnızca bir alt bölümü olan mal dengesi anlaşılmalıdır. Cari açık ise dış ticaret dengesine ek olarak, hizmetler dengesi, yatırım gelirleri dengesi ile cari transferler dengesini de içine alan daha kapsamlı bir terimdir. Kısaca cari açık ülkenin ihraç ettiği mal ve hizmetlerden elde ettiği gelirin, ülkenin yurt dışından ithal ettiği mal ve hizmetlere yaptığı ödemelerden az olmasıdır.
Diğer bir ifadeyle,
Cari denge = (Mal ihracatı gelirleri + satılan hizmetlerden sağlanan gelirler + diğer gelirler) – (mal ithalatı giderleri + satın alınan hizmetlere ödenen giderleri + diğer giderler) +/- cari transferler
Olarak formülize edebiliriz.
Kaynak: TÜİK
Bir sonraki yazımda, nominal ve reel GSYH tanımlarına değineceğim.
Yrd. Doç. Dr. Utku Altunöz
E-mail: utkual@hotmail.com
https://twitter.com/utkualtunoz