Mahfi Eğilmez – 31.03.2016
Büyüme Nasıl Hesaplanır?
GSYH büyümesi denilen olgu bir ekonominin bir dönemden ötekine üretim miktarındaki artış demektir. Basitleştirerek anlatmaya çalışayım. Yalnızca ekmek üreten bir ekonomide 2014 yılında piyasa fiyatı 1 TL olan 100 adet ekmek üretilmişse o ekonominin GSYH’sı şöyle hesaplanıyor: GSYH 2014 = 100 x 1 = 100 TL. 2015 yılında 2014 yılındaki üretimle aynı standart ve kalitede 104 ekmek üretilmişse o ekonomi 2015 yılında 2014 yılına göre yüzde 4 büyümüş sayılıyor.
Dikkat edilecek olursa büyüme hesabını üretilen miktar üzerinden yaptık. Bunu nihai malların satış fiyatları üzerinden de yapabiliriz (çok sayıda mal ve hizmetin üretilip satıldığı bir ekonomide bu hesap ancak fiyatlar üzerinden yapılabilir.) 2014 yılında 100 adet ekmek ve 10 kg peynir üreten bir ekonomide ekmeğin adedi 1 TL ve peynirin kg’ı 15 TL ise GSYH (= (100 x 1) + (10 x 15)=) 250 TL olarak bulunur. 2015 yılında ekmek adedinin 110’a çıktığını, fiyatının değişmediğini buna karşılık peynir üretimin aynı kaldığını ama kg’ının 20 TL’ye çıktığını düşünelim. Bu durumda 2015 GSYH’sı (= (110 x 1) + (10 x 20) =) 310 TL olarak hesaplanır. Bu durumda ekonomi 2014’e göre yüzde kaç oranında büyümüştür? Bu görünüşe göre ((310 – 250) / (250) =) % 24 büyümüş görünmektedir. Bu, nominal büyümedir. Nominal büyüme fiyat artışlarını içinde barındırır ve gerçek refah artışını göstermez. Gerçek refah artışını bulabilmek için reel büyümeyi hesaplamamız, bu hesabı yapabilmemiz için de fiyat artışlarını arındırmamız gerekir. Bunun için de fiyatları 2012 fiyatlarına indirgeyerek hesabı yeniden yapmamız gerekir. Buna göre GSYH 2013 (= (110 x 1) + (10 x 15) =) 260 TL olarak hesaplanır. Bu durumda ekonomi 2015 yılında 2014 yılına göre reel olarak; ((260 – 250) / 250 =) % 4 oranında büyümüştür.
İşin İçine Dolar Girince İşler Karışıyor
Şimdi diyelim ki 2014 yılında da da 2015 yılında da ortalama kur 1 USD = 1 TL olsun. Bu durumda 2014 yılı GSYH’sı dolar cinsinden 250 USD ve 2015 yılının GSYH’sı yine dolar cinsinden 310 USD olmuş görünür. Bu durumda dolar cinsinden büyüme % 24 olarak hesaplanır. Oysa gerçek bu değildir. Gerçeğin hesaplanmasında fiyatların sabit tutulması söz konusudur. Diyelim ki bu ekonomide on kişi yaşıyor ve 2015 yılında nüfus değişmemiş olsun. Bu durumda kişi başına gelir dolar cinsinden 2014 yılında 25 USD, 2015 yılında ise 31 USD olmuş görünmektedir. Yani kişi başına refah % 24 oranında yükselmiş görünmektedir. Oysa kişi başına düşen peynir miktarında artış olmamış, ekmek miktarı ise 1 adet artmıştır.
Türkiye’nin 2002’den bu yana büyümesini farklı yaklaşımlarla hesaplarken cari fiyatlarla GSYH’nın yanına dolar cinsinden GSYH’yı ve 1998 yılına göre sabitleştirilmiş yani enflasyondan arındırılmış fiyatlarla GSYH serisini ekleyip 2002 – 2015 arasındaki görünüme bakalım.
| Yıllar | CF GSYH (Milyar TL) |
CF GSYH
(Milyar USD) |
SF GSYH
(Milyar TL) |
Nüfus
milyon |
KB Gelir TL |
KB Gelir
USD |
SFKB
TL |
| 2002 | 350,5 | 231,0 | 72,5 | 66,0 | 5.311 | 3.500 | 110 |
| 2003 | 454,8 | 305,0 | 76,3 | 66,8 | 6.798 | 4.559 | 114 |
| 2004 | 559,0 | 390,0 | 83,5 | 67,6 | 8.257 | 5.761 | 123 |
| 2005 | 648,9 | 481,5 | 90,5 | 68,4 | 9.459 | 7.019 | 132 |
| 2006 | 758,4 | 526,4 | 96,7 | 69,3 | 10.928 | 7.585 | 139 |
| 2007 | 843,2 | 648,8 | 101,3 | 70,2 | 12.011 | 9.242 | 144 |
| 2008 | 950,5 | 742,1 | 101,9 | 71,1 | 13.368 | 10.437 | 143 |
| 2009 | 952,6 | 617,6 | 97,0 | 72,1 | 13.212 | 8.566 | 135 |
| 2010 | 1.098,8 | 735,8 | 105,9 | 73,2 | 15.052 | 10.079 | 145 |
| 2011 | 1.297,7 | 774,0 | 115,2 | 74,2 | 17.513 | 10.445 | 155 |
| 2012 | 1.416,8 | 786,3 | 117,6 | 75,2 | 18.929 | 10.505 | 157 |
| 2013 | 1.567,0 | 823,0 | 122,6 | 76,7 | 20.404 | 10.730 | 160 |
| 2014 | 1.747,0 | 799,4 | 126,3 | 77,7 | 22.732 | 10.395 | 163 |
| 2015 | 1.954,0 | 720,0 | 131,3 | 78,7 | 25.130 | 9.261 | 167 |
| Büyüme | 5,6 kat | 3,1 kat | % 81 | 19,2% | 4,7 kat | 2,6 kat | 45% |
Not: CF GSYH: Cari Fiyatlarla Gayrısafi Yurtiçi Hasıla, SF GSYH Sabit Fiyatlarla Gayrısafi Yurtiçi Hasıla, KB Gelir: Kişi başına GSYH (ya da kısaca kişi başına gelir), SFKB: Sabit Fiyatlarla Kişi Başına Gelir.
Cari Fiyatlarla TL Cinsinden Hesaplanan GSYH’yı Dolara Çevirince Neler Oluyor?
GSYH cari fiyatlarla, yani o yıl içinde geçerli olan fiyatlarla, hesaplanıyor. Bu durumda o yılın fiyat artışlarını da içinde barındırıyor. Sonra bulunan bu tutar o yılın ortalama dolar kuruna bölünüyor ve dolar cinsinden GSYH bulunuyor. 2015 yılında GSYH cari fiyatlarla 1.954 milyar TL hesaplanmış. Bu tutarı 2015 yılının ortalama dolar kuruna bölersek karşımıza dolar cinsinden 720 milyar dolarlık bir GSYH çıkıyor. Cari fiyatlarla TL cinsinden ekonomi 2002 sonundan 2015 sonuna kadar 5,6 kat, dolar cinsinden ise 3,1 kat büyümüş görünüyor.
Oysa hesaplamada gerçek büyümeyi bulmak için bu hesapları fiyat artışlarını arındırarak yapmak gerekiyor. 1998 yılını baz alarak yapılan sabit fiyatlarla GSYH serisine bakarsak GSYH’nın 2002 sonundan 2015 sonuna kadar olan büyümesi yüzde 45 olarak karşımıza çıkıyor. GSYH’daki gerçek artış budur. Buna göre kişi başına gelir 2002 yılsonu ile – 2015 yılsonu arasında yüzde 45 artmıştır. Gerisi Dolar cinsinden hesaplama yapılırken nominal değerlerin alınmasından yani fiyat artışlarının giderilmemesinden kaynaklanan bir illüzyondur.
Gerçek Refah Artışımız Ne Kadar Oldu?
Bu hesapları bir kenara bırakıp çevremize baktığımızda ekonominin son 13 yılda büyüdüğünü görebiliyoruz. İnsanlar daha iyi arabalar, daha iyi konutlar talep ediyorlar, daha fazla sayıda insan beyaz eşya kullanıyor. Yani refah artışı gözle görülebiliyor. Buna karşılık bu refah artışı cari fiyatlarla GSYH büyümesinin gösterdiği gibi 5,6 katlık ya da Dolarla ifade edildiği şekildeki 3,1 katlık bir artışı işaret etmiyor. Olsa olsa sabit fiyatlarla artışın gösterdiği yüzde 81’lik bir artışı gösteriyor. Kişi başına gelir de aynı görünüm içinde. Hatta kişi başına gelirdeki artış GSYH toplamındaki yüzde 81’lik artıştan daha düşük (yüzde 45) görünüyor. Çünkü orada işin içine nüfus artışı da giriyor.
Not: Bu yazı, bu blogda 1 Nisan 2013 tarihinde ‘Gerçekte Ne Kadar Büyüdük?’ başlığıyla ve 1 Ekim 2014 tarihinde ‘Büyüme illüzyonu’ başlığıyla yayınlanan yazılarımın 2015 GSYH, ve büyüme verilerine göre güncellenerek yeniden yazılmış halidir.
http://www.mahfiegilmez.com/2013/04/gercekte-ne-kadar-buyuduk.html
http://www.mahfiegilmez.com/2014/10/buyume-illuzyonu.html