Mahfi Eğilmez – 17.02.2013
Net Hata ve Noksan Nedir?
Bir ülkenin dış dünya ile ekonomik ilişkilerini gösteren ödemeler dengesine ilişkin verilerin derlenmesinde ortaya çıkan hatalar ve eksikliklerin ödemeler dengesi tablosunda gösterildiği kaleme net hata ve noksan adı veriliyor. Çeşitli kayıt hataları veya eksiklikleri nedeniyle bu hesapların toplamı uygulamada sıfırdan büyük ya da küçük çıkar. Ödemeler dengesi, çifte taraflı kayıt yöntemine göre tutulan muhasebe sistemine dayalı bir bilanço olduğu için tanım gereği dengede olması gerekmektedir. O nedenle dengeyi sağlayabilmek için ortaya çıkan fark ters işaretli olarak “net hata ve noksan” adı altında yazılır ve böylece ödemeler dengesi dengeye gelmiş olur.
Ödemeler dengesi denklemi şöyle yazılabilir:
Ödemeler Dengesi = Cari İşlemler Dengesi + Sermaye Hesabı + Finans Hesabı + Rezerv Varlıklar = 0
Yukarıdaki denklemde sonuç sıfırdan büyük çıkmışsa ülkeye kaynağı bilinmeyen bir döviz girişi olmuş demektir. Bu durumda aradaki fark yukarıdaki denkleme net hata ve noksan adıyla eklenir ve denklem şu hali alır:
Ödemeler Dengesi Cari İşlemler Dengesi + Sermaye Hesabı + Finans Hesabı + Net Hata ve Noksan + Rezerv Varlıklar = 0
Net Hata ve Noksan Nereden Kaynaklanır?
Net hata ve noksan kalemi, ölçüm hataları ve tablodaki verilerin eksik veya fazla derlenmesinden kaynaklanır. Net hata ve noksan kaleminin oluşmasının nedenleri arasında şunları sayabiliriz: (1) Zaman uyumsuzlukları (İhraç edilmiş malın gidiş tarihiyle ihraç edilen mal karşılığında alınacak paranın gelişinin farklı dönemlerde olması gibi.) (2) Beyan yanlışlıkları veya hataları (Gümrük beyanlarındaki eksikler ya da yanlışlar gibi.) (3) Kayıt dışılıklar (Gelirlerin kayda girmemesi ya da finansmanın kayıt dışı olarak gerçekleştirilmesi gibi.) (4) Anketlerdeki ölçüm hataları (Turizm gelirlerinin belirlenmesinde uygulanan anketlerin gerçeği tam olarak yansıtamaması gibi.)
Ödemeler dengesi düzenlenirken veriler bankalar, özel kesim kuruluşları, TÜİK ve Merkez Bankası veri tabanlarından derlenir. Ayrıca kişilere veya kurumlara anketler uygulanır. Bu veri kaynaklarının hepsinden doğan hatalar ve eksik ölçmeler söz konusu olabilirse de asıl hata ve eksikliğin özel kesim kuruluşlarından ve kişilere uygulanan anketlerden kaynaklandığı bilinmektedir. Bunun en önemli nedenleri arasında özel kesim kuruluşlarının kayıt dışılığa daha yatkın olması ve kişi ve kuruluşlara uygulanan anketlerin gösterdiği ortalamaların çoğu kez bütünü doğru olarak temsil etmemesi gösterilmektedir.
Dünyada Net Hata ve Noksan
Net hata ve noksan kalemi için standart bir miktar ya da orandan söz edilemez. Buna karşılık bu miktarın yüksekliği ve sürekli aynı yönde gelişiyor olması kayıtlar, ölçümler, hesaplar ve anketler hakkında kuşkuları artırır.
Aşağıdaki tabloda 2011 yılında çeşitli ülkelerin ödemeler dengesinde yer alan net hata ve noksan miktarlarını, bu ülkelerin GNI (Dünya Bankası’nın GSYH hesaplama yöntemi) miktarlarını ve net hata ve noksan kaleminin ulusal gelir içindeki payını sunuyorum (Tabloyu Dünya Bankası verilerini kullanarak derledim.)
|
Ülke
|
GNI (milyar USD)
|
Net Hata ve Noksan (milyar USD)
|
NHN/GNI (%)
|
|
ABD
|
15.000
|
80,6
|
0,54
|
|
Çin
|
7.318
|
-35,0
|
-0,48
|
|
Japonya
|
5.867
|
-25,4
|
-0,43
|
|
Almanya
|
3.600
|
11,0
|
0,31
|
|
Fransa
|
2.773
|
-27,7
|
-1,00
|
|
Brezilya
|
2.477
|
-1,3
|
-0,05
|
|
İngiltere
|
2.450
|
18,4
|
0,75
|
|
Rusya
|
1.858
|
-10,0
|
-0,54
|
|
Holanda
|
836
|
-7,8
|
-0,93
|
|
Türkiye
|
775
|
11,4
|
1,47
|
|
İsviçre
|
660
|
-14,3
|
-2,17
|
|
S.Arabistan
|
577
|
-48,5
|
-8,41
|
|
Belçika
|
514
|
2,1
|
0,41
|
|
Norveç
|
486
|
17,8
|
3,66
|
|
Arjantin
|
446
|
-4,5
|
-1,01
|
|
Yunanistan
|
290
|
-0,4
|
-0,14
|
|
Portekiz
|
237
|
1,2
|
0,51
|
|
Çek Cumhuriyeti
|
217
|
-0,6
|
-0,28
|
|
Macaristan
|
140
|
-2,3
|
-1,64
|
Tablodan görüleceği üzere 2011 yılı itibariyle en büyük oran Suudi Arabistan’a aittir. Onu Norveç ve İsviçre izliyorlar. Türkiye, net hata ve noksan kaleminin oransal büyüklüğü itibariyle buraya aldığımız örnek ülkeler arasında 5. sıradadır. Bununla birlikte Türkiye’de net hata ve noksan kaleminin 2011 yılında 11,4 milyar dolarla rekor kırdığını, bu miktarın 2012 yılında 4 milyar dolara (ve şimdi TÜİK’in turizm sektörü tahminlerine ilişkin yaptığı düzeltmeyle 1,8 milyar dolara) düştüğüne dikkat edilmelidir.