Mahfi Eğilmez – 26.09.2013
Piyasada geçerli olan döviz kuruna nominal döviz kuru deniyor. Örneğin 26 Eylül Cuma günü TL’nin USD nominal kuru 2,00 idi.
Reel döviz kuru, iki ülkenin para birimleri arasında geçerli olan nominal döviz kuruyla aynı mal ya da mal gruplarının bu iki ülkede geçerli satış fiyatlarının karşılaştırılmasıyla hesaplanan kurdur. Bize nominal döviz kurunun hangi oranda gerçekçi olduğunu gösterir.
Reel döviz kurunu tam olarak hesaplayabilmek için karşılaştırmaya esas alınan mal ya da malların iki ülkede de aynı standartla üretiliyor olması gerekir. Örneğin bu karşılaştırma için şişe suyunu alamayız çünkü her ülkede farklı kaynaklardan elde edilen farklı şişelere konulan farklı tatlardaki sular satılıyor. The Economist Dergisi, bu karşılaştırmalar için dünyanın her yerindeki Mc Donalds fast food restoranlarında aynı standartla üretildiği bilinen Big Mac sandviçini karşılaştırmalarına esas alıyor. Biz de Big Mac üzerinden hesaplamamızı yapalım.
Reel döviz kurunu hesaplayabilmek için şöyle bir denklem kullanıyoruz:
ReR = e (P/P*)
Bu denklemdeki harflerin anlamları da şöyle:
ReR: Reel Döviz Kuru
e: Nominal (geçerli olan döviz kuru)
P: İlgili malın karşılaştırmaya konu ülkedeki yerel para cinsinden fiyatı
P*: İlgili malın baz alınan ülkedeki fiyatı
Haziran ayında Big Mac sandviçi ABD’de 4,36 USD’ye (ABD fiyatı 4 kentteki satış fiyatlarının ortalaması olarak alınıyor), Türkiye’de 8,50 TL’ye satılıyordu. Haziran ayında Türkiye’de geçerli USD TL nominal kuru 1,87 idi. Şimdi bu değerleri denklemimizde yerine koyalım:
e = 1,87
P = 8,50 TL
P*= 4,36 USD
ReR haz = 1,87 (8,50 / 4,36)
ReR haz= 3,65 USD
Demek ki Big Mac, Türkiye’de ABD’ye göre (4,36 – 3,65=) 0,71 USD daha ucuza satılıyor. Bu, TL’nin, Haziran ayında, USD’ye göre yaklaşık yüzde 20’ye yakın oranda aşırı değerli olduğu anlamına geliyor.
Şimdi de Eylül ayında (26 Eylül Perşembe) geçerli olan değerleri denkleme yerleştirip Eylül ayı için reel kur hesabını yapalım. Big Mc fiyatlarında Haziran ayına göre bir değişme söz konusu değil.
e = 2,00
P = 8,50 TL
P* = 4,36 USD
ReR eyl = 2,00 (8,50 / 4,36)
ReR eyl = 3,90 USD
Demek ki Big Mac, Türkiye’de Eylül sonunda ABD’ye göre (4,36 – 3,90=) 0,46 USD daha ucuza satılıyor. Bu, Haziran ayına göre 0,25 USD’lik düzeltme yaşanmış olmasına karşılık TL’nin, Eylül ayında USD’ye karşı hala yüzde 12’ye yakın aşırı değerli durumda bulunduğunu gösteriyor.
TL’nin reel döviz kurunun USD ile bire bir örtüşmesi için kurun 2,24 dolayında olması gerekiyor.
ReR = 2,24 (8,50 / 4,36)
ReR = 4,36 USD
Demek ki Eylül ayında geçerli Big Mac fiyatlarıyla bakarsak reel döviz kurunun sıfır olması yani USD’ye göre aşırı değerli veya aşırı değersiz olmaması için nominal döviz kurunun 2,24 olması gerekiyor. Oysa söz konusu tarihte nominal döviz kuru 2,00 idi ve dolayısıyla yukarıda hesapladığımız gibi TL, USD’ye karşı hala aşırı değerli idi.
Bir başka bakış açısı önümüzdeki dönemde gelişme yolundaki ülkelere yönelik sermaye akımlarının artıp artmayacağı sorusuna verilecek yanıtla ortaya çıkabilir. TCMB Başkanı, önümüzdeki dönemde ABD ve Avrupa ekonomilerinde yaşanacak toparlanmaların bu sermaye akımlarının artmasına ve dolayısıyla kurların düşmesine yol açacağı görüşünde. Hatta bu düşüşün, dolar kuru açısından ilk ortaya attığı 1,92’nin de altına gelerek 1,80’lere kadar inebileceği kanısında. Oysa piyasa, en azından şimdilik, aynı görüşte değil. Çünkü yine TCMB Başkanı’nın deyimiyle açık pozisyonlarını kapatmaya çalışıyorlar. Kurların düşeceğini bekleyen bir piyasa pozisyon kapatmaya uğraşmaz. Çünkü şimdi pahalıya kapatacağı pozisyonunu kurlar düştüğünde ucuza kapatma imkanı olur. Demek ki piyasanın beklentisi kurların düşeceği yönünde değil yükseleceği yönünde oluşmuş bulunuyor. Gelişmiş ekonomilerde kazanç imkanlarının artacağı buna karşılık gelişme yolundaki ekonomilerde risklerin artacağı bir gelecek bekleniyorsa bu yaklaşım doğrudur.
En basit yoluyla Big Mc endeksi üzerinden giderek anlık olarak baktığımızda TL’nin değer kaybı için hala yeri olduğu ortaya çıkıyor. Biraz daha gelecek odaklı baktığımızda ise sermaye akımlarında iddia edildiği gibi gelişme yolundaki ülkelere yönelik bir artış olmayacağını, tam tersine geçen yıllara göre düşüş olacağını tahmin ettiğimiz için kurlarda yükselme olmasını bekliyoruz. Özetle hem bugünkü görünüm hem de geleceğe yönelik görünüm, koşullar çok farklı bir yönde değişmediği sürece, bize kurlarda yükselme olacağını anlatıyor.
Not: The Economist’in Big Mac fiyatları üzerinden giderek kurduğu bu hesaplamayla ulaştığı Big Mac endeksi bir fikir vermesi açısından iyi bir araçtır ama çok daha doğru sonuçlara ulaşabilmek için bu hesaplamayı birden fazla maldan oluşan bir sepeti esas alarak yapmak gerekir. Dolayısıyla Big Mac endeksini basit ama yararlı bir gösterge olarak almak gerekir.