Türkiye ekonomisinde son dönemlerde ilginç sonuçlar ortaya çıkıyor. Örneğin TL’nin dış değer kaybı enflasyondan yüksek olduğunda satın alma gücüne göre hesaplanan GSYH’si hızla artıyor. Tersi olur da enflasyon dış değer kaybından yüksek olursa bu kez cari fiyatlarla GSYH’si artıyor. Her ikisi de gerçek durumu değil sanal durumu gösteriyor.
Bir başka ilginçlik dış borç stoku azaldıkça dış borç yükü artıyor. Dış borç stoku kamu kesiminin, TCMB’nin ve özel kesimin mevcut dış borçlarının toplanmasıyla bulunan büyüklüğü ifade ediyor. Dış borç stoku dolarla ifade ediliyor. Bunu dolar cinsinden hesaplanan GSYH’ye böldüğümüzde dış borç yükü ortaya çıkıyor:
Dış Borç Yükü = Toplam Dış Borç Stoku / GSYH
Toplam dış borç stokunu biliyoruz, bilmediğimiz büyüklük dolar cinsinden 2020 yılı GSYH’si. Bunu tahmin etmemiz gerekiyor. Aşağıdaki tablo eldeki verilere ve haziran ayına ait TCMB Beklenti Anketindeki tahminlere[i] göre hazırlanmıştır.
| GSYH Tahmin Seti I (TCMB Beklenti Anketi) | Miktar / Oran | Açıklama | ||
| A | 2019 Yılsonu USD/TL | 5,9507 | Gerçekleşmiş durum | |
| B | 2019 Ortalama USD/TL | 5,6760 | Gerçekleşmiş durum | |
| C | 2020 Yılsonu USD/TL | 6,9922 | TCMB Beklenti Anketi (2020 Haziran) | |
| D | 2020 Ortalama USD/TL | 6,4715 | Tahmin: (A+C)/2 | |
| E | 2019 Yılsonu Enflasyonu | 0,1184 | Gerçekleşmiş durum | |
| F | 2020 Yılsonu Enflasyonu | 0,0954 | TCMB Beklenti Anketi (2020 Haziran) | |
| G | 2020 Ortalama Enflasyonu | 0,1069 | Tahmin: (E +F)/2 | |
| H | 2020 Büyüme Oranı | -0,013 | TCMB Beklenti Anketi (2020 Haziran) | |
| İ | 2019 GSYH (Milyar TL) | 4.280 | Gerçekleşmiş durum | |
| J | 2019 GSYH (Milyar USD) | 754 | Gerçekleşmiş durum | |
| K | 2020 GSYH (Milyar TL) | 4.682 | Tahmin: İ+[İ*(H+G)] | |
| L | 2020 GSYH (Milyar USD) | 723 | Tahmin: K/D | |
| M | 2020 Yıl Ortası Nüfusu (Milyon) | 83,4 | Tahmin | |
| N | 2019 Kişi Başına Gelir (USD) | 9.127 | Gerçekleşmiş durum | |
| O | 2020 Kişi Başına Gelir (USD) | 8.675 | Tahmin: (L/M)*1000 |
Buna göre 2020 yılı dolar cinsinden GSYH’nin 723 milyar dolar olacağını tahmin ediyoruz. Şimdi bu tahminle birlikte dış borç stokunu ve dış borç yükünü önceki yıllarla karşılaştırmalı olarak bir tabloda toparlayalım.[ii]
| 2017 | 2018 | 2019 | 2020/IÇ | |
| Kamu Kesimi | 136,2 | 139,9 | 158,0 | 169,2 |
| TCMB | 1,8 | 5,9 | 8,4 | 8,4 |
| Özel Kesim | 316,8 | 298,1 | 271,2 | 253,5 |
| Toplam Dış Borç Stoku | 454,8 | 443,9 | 437,6 | 431,1 |
| GSYH | 851 | 789 | 754 | 723 |
| Toplam Dış Borç Yükü (%) | 53,4 | 56,3 | 58,1 | 59,6 |
Tabloya bakılacak olursa asıl düşüş özel kesim dış borç stokunda görülüyor. Son 4 yılda özel kesim dış borç stoku 63,3 milyar dolar (yüzde 20) azalmış. Buna karşılık kamu kesimi ve TCMB’nin dış borç stokunda toplam 39,6 milyar dolar artış olmuş. Türkiye geneline baktığımızda toplam dış borç stokunun son dört yılda düzenli olarak gerilediğini görüyoruz. Son dört yıldaki gerileme yüzde 5,2 olmuş.
Tablonun bize gösterdiği bir başka durum, dış borç stokundaki gerilemeye karşılık dış borç yükünün artmakta olması. İlk bakışta tuhaf görünen gelişmenin nedeni Türkiye’nin dolar cinsinden GSYH’sinin sürekli bir gerileme içinde olması. Yukarıdaki formülde payda yer alan dolar cinsi dış borç stoku küçülmekle birlikte paydada yer alan dolar cinsi GSYH daha fazla küçüldüğü için dış borç yükü azalacak yerde artıyor. Gerçekten de son 4 yılda dolar cinsinden GSYH’deki gerileme yüzde 15 olmuş. Bu tuhaf durum dış borçların dolar cinsinden olması ve kurdan etkilenmemesine karşılık GSYH’nin TL cinsinden hesaplanıp dolara çevrilmesi dolayısıyla kurdan etkilenmekte olmasıdır.
Sanal göstergeler bazen lehte çalışır, bazen de aleyhte. Satın alma gücü paritesiyle GSYH hesabında lehte çalışan kur, burada aleyhte çalışıyor.
[i] TCMB Beklenti Anketi (Haziran 2020) için kaynak: https://www.tcmb.gov.tr
[ii] Dış borç stoku için kaynak: https://ms.hmb.gov.tr,
Önceki yıllar GSYH’leri için kaynak: http://www.tuik.gov.tr