Charles Mackay’ın dediği gibi ‘’İnsanlar, sürü halinde düşünürler; sürü halinde çıldırırlar, ama akılları yavaş yavaş ve teker teker başlarına gelir’’. 1998 yılında Rusya borçlarını ödeyemeyeceğini açıkladığında ve rubleyi devalüe ettiğinde Moskova’da yaşanan bankalara hücum hareketini bu türden bir kitle davranışına örnek gösterebiliriz. Korku devreye girdiğinde sürünün lideri takip etme eğilimi daha da kuvvetlenir.
Çoğu zaman belirsiz bir durumda ne yapmamız gerektiğini başkalarından öğreniriz. Sorunu çözmenin sorumluluğunu kendimiz üstlenmek yerine o eylemle ilgili doğru akışı başkalarının onaylamasını bekleriz. Sosyal kanıt olarak adlandırılan bu durum bize zihinsel bir kısayol sağlar. Sorunun her adımını düşünmek yerine sadece eşimize dostumuza bakıyor ve onların öncülüğünde ilerleriz.
San Francisco’da gerçekleştirilen bir çalışmada biri orta sınıf diğeri ise lüks bir otomobil kullanan iki araştırmacının yeşil ışıkta durması şeklinde tasarlanmıştı. Amaç, diğer sürücülerin tepkisini ölçmekti. Orta sınıf arabanın arkasındaki hemen hemen tüm sürücüler sinirlenip korna çalmış, hatta iki tanesi arka tampona bindirmişti. Ancak lüks araba yeşil ışıkta durduğunda arkadaki sürücülerin %50’si sabırla beklemiş ve hareket edinceye kadar kornaya dokunmamıştı.
Çoğumuz otoriteye böyle boyun eğeceğimizi düşünmeyiz. Lüks otomobillerin arkasında bekleyebileceğimizi veya uzmanların tavsiyelerine körü körüne inanabileceğimize ihtimal bile vermeyiz.
Bazı yatırımcıların piyasaların sürü psikolojisinden rahat bir şekilde kurtulabildiği gözlemlenmektedir. Bu yatırımcıların ortak yanları ise genelde ”Karşıt doğaları”dır. Bu tipler ‘’kalabalığın içinde olmaya’’ kuşkuyla bakarlar. Bu kişilere göre çoğu yatırımcı kendini hikayeye kaptırıp açık veya eleştirel düşünemediği için trendin başlangıcını veya zirvesini başarılı bir şekilde belirleyemez. Bu tip yatırımcılar, kalabalıklardan uzak durma ve çıkıntı olma eğilimleri ile sürünün dışından sürünün uçuruma gidip gitmediğini toplu halde sürüye bakan biri olarak görebilirler. Ancak sürünün içindeki bir kişinin önünü dahi sağlıklı gördüğü şüphelidir. Sürünün sağlıklı bir yolda ilerliyor olması halinde karşıt yatırımcılar da rahatlıkla sürüye dahil olabilirler.
Sonuç olarak çoğu yatırımcı farkında olmadan liderlerin, uzmanların ve iyi giyimlilerin tavsiyelerini izliyor. Sürü davranışı eğilimi özellikle kararlar daha karmaşık olduğunda veya gelecek belirsiz göründüğünde ortaya çıkıyor. Karşıt yatırımcılar kalabalığın dışında kalıyorlar ve bu dışarıdan bakışı kendi avantajlarına kullanabiliyorlar.
Dr. Halil Arslan