Borsayı öğrenmek için aşağıdaki 10 maddeye göz atalım:
1. Borsa nedir?
Borsa, halka arz edilmiş şirketlerin hisselerinin ticaretinin yapıldığı, şirket hisselerinin alınıp satıldığı platformlar olarak ifade edilir. Borsalarda hisse senetleri alınıp satılarak, alım satım arasındaki fiyat farkından kazanç edilir.
Yatırımcılar için borsanın işlevi alım satım yaparak kazanç elde etmek iken, hisselerini dağıtan şirket için de borsa, nakit olarak sermaye kaynağı oluşturma işlevi görmektedir. Örneğin, bir şirket yeni bir proje için sermayeye ihtiyaç duyuyorsa hisselerini borsalarda satabilmektedir.
Borsayı en yalın haliyle bu şekilde anlatmak mümkün. Alt paragraftaki kısa bilgiler de borsa hakkında daha fazla fikir edinmenize yardımcı olacağından, sonraki maddeye geçmeden önce göz gezdirebilirsiniz:
Borsa en genel tanımı ile ticari mal ve belgelerin, belirli standartlar ve kurallar çerçevesinde alınıp satıldığı organize bir sistemdir.
Uluslararası platformda Hong Kong, Tokyo, Londra gibi coğrafi ve ticari merkezlerde bulunan global piyasaların yanı sıra, her ülkenin kendi içinde oluşturduğu kurumsal borsalar bulunmaktadır. Mesela, ülkemizde Borsa İstanbul (BIST) bulunmaktadır. (Eski adı İstanbul Menkul Kıymetler Borsası ‘IMKB’dir. 2013 yılında adı Borsa İstanbul olarak değiştirilmiştir)
Borsa da yapılan operasyonlarda yatırımcılar ile piyasa arasında bağlantı kuran ve bilgi alış verişini sağlayan aracı kurumlar bulunmaktadır.
Piyasa ile yatırımcılar arasında bulunan bu kurumlar; piyasada ticareti yapılan her türlü yatırım aracının alış verişinde aracılık, taraflar arasında sözleşmelerin düzenlenmesi, yatırım danışmanlığı veya portföy yöneticiliği gibi hizmetler sağlarlar.
Yapılan bu hizmetler karşılığında da sermayecilerden/yatırım yapanlardan belirli bir oranda komisyon alırlar.
Borsada ticareti yapılan tüm malların fiyatları, serbest piyasa koşullarında arz ve talep dengesine göre belirlenir.
Arz ve talep durumu çeşitli etkenlere bağlı olarak sıkça değiştiğinden fiyatlar da sürekli hareket halindedir.
Bu etkenler ekonomi, siyaset gibi genel durumların yanı sıra bir metanın veya değerli belgenin fiyatını doğrudan etkileyebilecek özel koşullar olabilir.
Fiyatların dalgalı olması sayesinde yatırımcılar, fiyatı düşeceği öngörülen mallarda satış işlemi veya yükseleceği öngörülen mallarda alış işlemi yaparak gelir elde edebilirler.
Borsada çok miktarda mal varlığına sahip spekülatörlerin, bu söz konusu maddi gücü herhangi bir yatırım aracına yönlendirerek borsayı bir anda düşürebilir veya yükseltebilirler. Dolayısıyla Borsa tüm denetleme ve yasaklara rağmen manipüle edilebilir olması nedeniyle riskli bir piyasa olabilmektedir.
2. Borsadan nasıl para kazanılır?
Borsada para kazanmaya başlamak için yatırımcıların borsa piyasalarında işlem gören ürünlerden herhangi birini veya birkaçını alıp satması yeterlidir. Örneğin, herhangi bir şirketten belirli bir miktarda hisse almak ve satmak borsada para kazanmak için atılacak ilk adımlardan biri olacaktır.
İlk adımlardan biri olacaktır çünkü borsadan kazanç elde etmek için yalnızca hisse alıp satmak yeterli değildir. Yatırımcının düşük fiyata aldığı hisse senedini yüksek fiyata satması gerekir ki para kazanabilsin. Bu sebeple satın alınacak hisse senedinin gelecekte ya da yatırımcının satmak istediği süre sonunda yükseleceğinin öngörülmesi gerekmektedir. Bu sebeple herhangi bir hisse senedi satın almadan önce iyice analiz edilmesi önemlidir. Yatırımcılar hisse senetleri alım ve satım kararlarını temel analiz ve teknik analiz gibi yöntemleri kullanarak vermektedirler.
Hisse senedi satın alındığında fiyatı arz ve talebe göre değişilebileceği gibi aynı zamanda bazı faktörlerin etkisiyle değişebileceğinden kazanç elde edebilmek için alım ve satım süresi de yatırımcılar için oldukça önemlidir.
3. Borsanın temel mantığı nedir?
Temelde borsada para kazanma mantığı; fiyatı düşükken almak, fiyatı yükselirken satmak ve aradaki fiyat farkından para kazanmaktır. Hisse senedi seçimi, analiz yöntemleri, elde tutma ve elden çıkarma süresi ise her yatırımcıların zamanla oluşan kendi stratejileri çerçevesinde oluşmaktadır. Sıklıkla kullanılan hisse senedi yatırım stratejileri; vadeler, gelir beklentisi ve temettü tercihlerine göre değişebilmektedir.
Yatırımcılar için durum bu şekildeyken şirketler için de borsa nakit sermaye kaynağı sağlayabilme amacıyla kullanılmaktadır.
4. Hisse senedi alıp satmaya nasıl başlanır?
Borsada hisse senedi alıp satmaya başlamak için bir yatırım hesabı edinmeniz gerekir. Yatırım hesabınızı bankalardan açabileceğiniz gibi çeşitli aracı kurumlardan da açabilirsiniz.
Yatırım hesabı açmak üzere olduğunuz banka veya aracı kurumun borsa piyasalarında aracılık yapma yetkisi olduğundan emin olmanız gerekir. Bugün hemen her banka veya yasal faaliyet gösteren aracı kuruluş, borsa piyasasında hisse senedi alım satımı yapmaya olanak sağlamaktadır.
Bankalardan yatırım hesabı açıp, hisse senedi alım satımı yapmayı düşünüyorsanız, buradaki sayfadan nasıl yatırım hesabı açabileceğinizi öğrenebilirsiniz.
5. İnsanlar neden borsada hisse senedi alıp satarlar?
Bu sorunun cevabı açıktır, para kazanmak için. İnsanlar tasarruflarını değerlendirebilmek için diğer yatırım araçlarından elde edebileceklerinden daha fazla kazanç elde etmek için borsa piyasalarında paralarını değerlendirmeyi tercih edebilirler.
Günümüzde bilgisayarlar, cep telefonları ve banka ATM’lerinden bile hisse senedi ticareti yapılabildiğinden dolayı bugün borsada yatırım yapmak herkes için ulaşabilir, çoğu zamanda kazançlı bir araç ve tercihtir.
6. Hisse senedi fiyatları nasıl değişir?
Hisse senedi fiyatları bazı faktörlere göre değişir. Örneğin, arz ve talep hisse fiyatlarını etkileyen en temel faktördür. Bir hisse senedini herkes satmak isterse fiyat düşerken, bir hisse senedini daha fazla kişi satmak yerine almak isterse fiyat yükselir ve böylece fiyat değişir.
Arz ve talep dışında; ülkedeki ekonomik veriler, küresel çapta yaşanan olaylar, hisse senedi alınan şirkete ait gelişmeler ve siyasi olaylar fiyatların değişmesine sebep olan faktörler arasındadır.
7. Borsada hisse fiyatları ne zaman değişir?
Piyasanın temel mantığı fiyatı düşükken almak, yüksekken satıp fiyat farkından kazanç elde etmek iken elbette fiyatı etkileyecek faktörler kadar zaman da önemlidir. Çünkü işlem saatlerinde her saniye binlerce hisse senedi alınıp satılmaktadır. Bu da fiyatları yukarı ya da aşağıya hareket ettirebilmektedir.
Yatırımcının hisse senedini elde tutma süresi ve piyasanın gidişatına göre hızlıca hareket etmesi gerekebilir. Örneğin, dün 2 liraya satın alınan bir kağıt bugün 3 lira olabileceği gibi 1 liraya da düşebilir. Bu da zaman faktörünün önemini görmeye yeter. Yatırımcının bu sebeple fiyatları etkileyebilecek faktörleri bilmesi ve gelişmeleri günlük olarak takip etmesi oldukça önem arz etmektedir.
Şu da var ki bir hisse senedi uzun vadede yükseleceği öngörülerek alınmış ve farazi olarak örneğin, 5 yıl elde tutma düşüncesiyle alınmışsa fiyatı etkileyebilecek kısa süreli dalgalanmalar çok da takip edilmesi zorunluluğunu gerektirmeyecektir.
8. Hisse fiyatları düşünce hemen almak veya satmak mı gerekir?
Hisse fiyatları düşünce satın almak kar elde etmek için en iyi yol olarak gözükebilir fakat bu düşen hisse senedinin tekrar ve mutlaka yükseleceği anlamına gelmez. Aynı şekilde fiyatı düşen bir hisse senedini de hızla elden çıkarmak iyi bir fikir olmayabilir çünkü hisse fiyatı kısa bir dalgalanma sonrası tekrar yükselebilir.
Bu sebeple yatırımcı bir hisse senedini almaya karar vermeden önce hem piyasayı hem de diğer verileri iyi analiz etmelidir. Elinde tuttuğu hisse senedini satmadan önce de bu mantıkla hareket edilmesi gerekir.
9. Borsada yatırıma başlamadan önce nelere dikkat edilmelidir?
Borsada gerek yatırıma başlamadan önce gerekse de aktif yatırım süresince piyasa iyi takip edilmeli ve borsayı, dolayısıyla da eldeki hisseleri etkileyebilecek faktörler önceden bilinmelidir.
Yatırımcının, yatırıma başlamadan evvel piyasa hakkında yeterli bilgiye sahip olduğundan emin olması gerekmektedir. Yeterli bilgiye sahip olmayan bir kişi, yine de borsada yatırım yapmak istiyorsa finansal danışmanlık şirketleriyle çalışmayı düşünmelidir.
10. Borsa riskli bir yatırım aracı mıdır?
Her yatırımcı kendi finansal durumunu iyi analiz etmeli ve tasarruflarının büyük kısmını riske etmemelidir. Kabul görmüş bir kural olarak yatırımcıların tasarruflarının yüzde 70’ini risksiz yatırım araçlarında yüzde 30’unu ise riskli olabilecek yatırım araçlarında değerlendirmesi tavsiye edilir.
Borsada spekülatif doğası gereğince riskli ya da riskli sayılabilecek yatırım araçları arasında yer almaktadır. Elbette sizin finansal durumunuz ve risk algınıza göre borsanın riskli olup olmadığı değişiklik gösterebilir. Yine de tasarruflarınızın büyük bölümünü riske atıyor olmanız kesinlikle borsanın size risk oluşturabileceğini unutmamanız gerekir.