Ülkelerin borsaları, şirketlerin hisselerini satabilecekleri bir pazara ihtiyaç duymasıyla kurulmaya başlanmıştır. Türkiye’de de 1985 yılında kurulan İstanbul Menkul Kıymetler Borsasının 5 Nisan 2013 tarihinde ismi değiştirilmiş, Borsa İstanbul (BIST) olmuştur.
Borsaların yönetim anlamında finansal bir kurumdan farkı yoktur. Finansal kurumlarda olduğu gibi her yıl kar/zarar açıklanır. Borsanın karı ve performansı ülke ekonomisinin gücüne ve yabancı yatırımcıdan duyduğu ilgiye bağlıdır. Borsalarda tahvil, bono ve hisse senedi gibi menkul kıymetler alınıp satılır.
Borsa İstanbul’un Gelirleri
Borsa İstanbul gelir kalemlerine baktığımızda, borsa payları, faiz gelirleri, menkul kıymet tescil ücretleri, takas gelirleri, menkul kıymet kotasyon gelirleri, veri yayın gelirleri ve saklama hizmet gelirlerinden oluştuğunu görüyoruz. Bunların yanında bir de BIST’in pay sahibi olduğu şirketlerden elde ettiği gelirler vardır. Bunlar; İstanbul Takas ve Saklama Bankası AŞ’de (Takasbank) %64,15’lik, Merkezi Kayıt Kuruluşu’nda (MKK) %71,73’lük, Finans Teknopark A.Ş.’de %51’lik, Tasfiye Halinde Borsa İstanbul İTÜ Teknoloji A.Ş.’de %50’lik, Sermaye Piyasası Lisanslama Sicil ve Eğitim Kuruluşunda %34,27’lik, Enerji Piyasaları İşletme AŞ’de %30,83’lük, Kırgızistan borsasında %16,33’lük, Karadağ borsasında %24,43’lük paylardır.
Borsanın performansını gösteren kriterlerden biri de yatırımcı sayısıdır. BIST pay piyasında 2019 yılında sadece 24 bin artan yatırımcı sayısı, bu yıl 1 Ocak-26 Kasım tarihleri arasında yaklaşık 700 bin artışla 1 milyon 900 bine ulaştı.
BIST’in gelirlerine baktığımızda “nakit ve benzeri varlıklarının” 2019 sonunda 16,2 milyar TL’ye ulaşmış olduğu, bu nakitlerden şirketin 2019’da faiz geliri 95,9 milyon TL elde ettiği bunun yanında kur artışı kaynaklı kambiyo gelirinin ise 36,6 milyon TL olduğu, yatırım amaçlı gayrimenkullerinin toplam değerinin ise 57,8 milyon TL olduğu görülüyor.
BIST’in borçlarına baktığımızda ise 14,7 milyar TL’si kısa vadeli olmak üzere toplam 14,9 milyar TL borcu bulunmaktadır.
1096 personeli bulunan şirketin toplam varlığı ise 18,4 milyar TL’dir.
Yıllara Göre Borsa İstanbul Karları
Tablodan BIST’in 2015 ve sonrasındaki dönem net karlarını görebiliriz. 2016-2018 yılları arasında yaklaşık 4 kat artmış olan net kar, 2019 yılında az bir düşüşle 1 milyar 9 milyon TL’ye gelmiştir. 2015 yılında 295 milyon olan net karı göz önüne aldığımızda 2019 yılı net karının da oldukça yüksek olduğu görülecektir.
Borsa İstanbul’un Ortakları
Borsa İstanbul’un pay sahiplerine bir başka deyişle ortaklarına bakacak olursak kaşımıza şu tablo çıkmaktadır. En büyük pay sahibi %80,6 ile Türkiye Varlık Fonu, sonrasındaki en büyük pay sahibi ise 26 Kasım Perşembe günü imzalanan anlaşma ile Katar devletinin yatırım fonu olan Katar Yatırım Otoritesi (QIA) oldu. Diğer ortaklarına baktığımızda; %5,80’ine aracı kurumlar, bankalar, kıymetli maden, döviz şirketleri ile diğer şirketler, %2,30’una Borsa İstanbul A.Ş., %1,30’una Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği (TSPB)’nin sahip olduğunu görüyoruz.
Sonuç olarak, kuruluş gayesi, yapısı, gelir ve giderleriyle detaylı olarak anlatmaya çalıştığım Borsa İstanbul A.Ş. özellikle son yıllarda yatırımcılar açısından cazip hale gelmiştir. O kadar ki Türkiye’de pek çok yatırım yapan Katar Devletinin de dikkatini çekmiş ve Katar Devleti ile Türkiye arasında imzalanan anlaşmayla BIST’in %10 payına sahip olarak Türkiye Varlık Fonundan sonraki en büyük BIST ortağı olmuştur.
Şimdi size soruyorum:
“Siz Borsa İstanbul’a ortak olmak ister misiniz?”
İsmail CEBECİ
Bağımsız Denetçi Yardımcısı
E-mail: cbcisml@gmail.com