Bitcoin Vergilendirilir mi?
1. Giriş
Globalleşen dünya ekonomisinde ülkeler arasındaki e-ticaret hacmi arttıkça dünya çapında gerekli olan Dolar ve Euro para birimleri dışında, elektronik para birimleri de yaygınlaşmaya başlamıştır.
Para, devletçe bastırılan, mal ve hizmet satın alma gücü olan ve herkes tarafından kabul gören bir mübadele aracıdır. Para her ülkenin kendi sistemine göre yasal olarak düzenlenmiştir.
Zamanla ülkeler arası ticari, ekonomik ve elektronik iletişimin yaygınlaşması sonucunda, dijital para ismini verilen parasal değerler gündeme gelmiştir.
Yazımızda Bitcoin’e ve Bitcon’nin Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) ile ilgili mevzuat düzenlemelerine kısaca değinilmiş ve akabinde Bitcoin kazançlarının ülkemiz vergi kanunları kapsamındaki durumu değerlendirilmiştir.
2. Bitcoin Kavramı ve Çeşitli Ülkelerdeki Kullanımı
Bitcoin; 2008 yılında Japonya’da Satoshi Nakamoto tarafından programlandığı iddia edilen, herhangi bir merkez bankası veya resmi kurulu ile ilişiği olmayan, ancak ülkelerin para birimleriyle alınıp satılabilen, herhangi bir aracı kuruma gerek kalmadan transferi yapılabilen ve B karakteri ile sembolize edilen sanal bir dijital paradır.
Bugünlerde birim fiyatı 15.000 Doların üzerinde olan ve piyasa değeri yaklaşık 300 milyar Doları bulan Bitcoin, Japonya, ABD, Kanada, İsveç, Avustralya, Finlandiya, Hollanda, Danimarka, Güney Kore, Lüksemburg gibi ülkelerde yasal ödeme aracı olarak kabul edilip serbestçe kullanılırken, Almanya, İngiltere gibi ülkelerde yapılan düzenlemeler gereğince kullanıldığında özel para veya sanal emtia olarak vergilendirilmesi öngörülmüş; ülkemizin de içinde olduğu Çin, Rusya gibi ülkelerde ise yasal anlamda dijital para birimi olarak kabul edilmemiştir.
Bitcoin’in çeşitli ülkelerde bulunan kullanıcıları ile işlem hacminin artışı düşünüldüğünde, ülkelerin bu ve buna benzer dijital para birimleri hakkında piyasanın korunması açısından gerekli önlemleri alması ve yasal düzenlemeler yapması kaçınılmaz hale gelmiştir.
3. Türkiye’de Elektronik Para Konusunda Yapılan Yasal Düzenlemeler
6563 sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’un 2. maddesinde e-ticaret; fiziki olarak karşı karşıya gelmeksizin, elektronik ortamda gerçekleştirilen, çevrimiçi iktisadi ve ticari her türlü faaliyet olarak tanımlanmıştır.
6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun’un 3/ç maddesinde elektronik para;
“Elektronik para; ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, bu Kanunda tanımlanan ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değerdir”
şeklinde tanımlanmıştır.
6493 sayılı Kanun’un 14/1 maddesinde ödeme kuruluşlarının ancak Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulundan (BDDK) izin almak suretiyle faaliyette bulunabileceklerini belirtmiştir.
BDDK da bu kapsamda Türkiye’de faaliyet izni verilen elektronik para kuruluşlarının listesini yayınlamıştır.
Bununla birlikte BDDK 25.11.2013 tarihli basın açıklamasında;
“Herhangi bir resmi ya da özel kuruluş tarafından ihraç edilmeyen ve karşılığı için güvence verilmeyen bir sanal para birimi olarak bilinen Bitcoin, mevcut yapısı ve işleyişi itibarıyla Kanun kapsamında elektronik para olarak değerlendirilmemekte, bu nedenle de söz konusu Kanun çerçevesinde gözetim ve denetimi mümkün görülmemektedir.
Diğer taraftan, Bitcoin ve benzeri sanal paralar ile gerçekleştirilen işlemlerde tarafların kimliklerinin bilinmemesi, söz konusu sanal paraların yasadışı faaliyetlerde kullanılması için uygun bir ortam yaratmaktadır.
Ayrıca Bitcoin, piyasa değerinin aşırı oynak olabilmesi, dijital cüzdanların çalınabilmesi, kaybolabilmesi veya sahiplerinin bilgileri dışında usulsüz olarak kullanılabilmesi gibi risklerin yanı sıra yapılan işlemlerin geri döndürülemez olmasından dolayı operasyonel hatalardan ya da kötü niyetli satıcıların suistimalinden kaynaklı risklere de açıktır.”
şeklinde görüş bildirmiştir.
BDDK’nın basın açıklamasından anlaşılacağı üzere bugün itibariyle Bitcoin Türkiye’de Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından belirlenen şartları taşımaması nedeniyle elektronik para olarak kabul edilmediğinden, ödeme hizmetleri ve elektronik para kuruluşları için sayılan güvence kapsamına girmemektedir.
4. Bitcoin Alış-Satışının Ülkemiz Vergi Kanunları Karşısındaki Durumu
İngiltere ‘de menkul kıymet yatırım aracı sayarak sermaye kazancı olarak vergilendirilmesini öngörmüştür. Rusya ve Çin “Dijital Mal” ve “Sanal Emtia” olarak değerlendirmiştir ve vergilendirilmesini öngörmüştür.
Bitcoin, bir menkul yatırım aracı mıdır yoksa emtia mıdır veya başka bir kazanç unsuru mudur? Vergilendirme yapabilmek için öncelikle bu hususu tespit etmek gerekmektedir.
Aşağıda, Türkiye vergi mevzuatınca, Bitcoin’in vergilendirilmesi hususu açıklanmıştır.
Ülkemizde Vergilendirme yapabilmek için Soyut Norm (kanun) ile somut olayın bire bir eşleşmesi gerekmektedir. Diğer bir değişle somut olayın (bitcoin kazancı) bire bir olarak vergi kanununda hükme bağlanması gerekmektedir. Bir hüküm yoksa somut olayın vergilendirilmesi mümkün değildir.
Yukarıda izah edildiği gibi; öncelikle soyut norm (kanun) ve somut olayın (bitcoin’den elde edilen kazanç) vergi mevzuatımızda bir hükme bağlanıp bağlanmadığının karşılaştırmasını yapmak gerekir. Bu karşılaştırmayı aşağıdaki şekilde yapmak mümkündüri
Bitcoin’in Hangi Kazanç Unsuruna Girdiğini Tipikleştirerek ve Dar Yorumlayarak; “Bitcoin kazançları” anılan bu kanunların hiç birinde, açıkça ve tahdidi olarak ismen anılmadığı için vergi kanunlarının konusuna girmez. Bu durumda vergilendirme yapılamayacağı söylenebilir.
Geniş yorumlarsak bitcoinin ismi geçmese de başka bir kazanç unsuruna dahil ederek vergileme yapmak mümkündür.
Ancak “bitcoin kazançları” için özel ve birebir bir düzenleme olmadığı için vergi kanunlarının yorumlama (tipikleştirme) tekniğine aykırı olduğu söylenebilecektir. Şahsi kanaatim, özel bir düzenleme yapılarak konunun açıklığa kavuşturulması gerektiğidir.
Bitcoin kazançları aşağıdaki kazanç unsurlarından birine dahil olacaktır.
- Ticari Kazanç (Gelir Vergisi Kanunu madde 37 – 51.)
- Menkul Sermaye İradı (Gelir Vergisi Kanunu madde 75 – 79.)
- Değer Artış Kazancı (Gelir Vergisi Kanunu madde mükerrer madde 80.)
- Arızi Kazanç (Gelir Vergisi Kanunu madde 82.)
- Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi (Gider Vergileri Kanunu madde 28.)
- Katma Değer Vergisi Kanunu
Aşağıda bu hususlar açıklanacaktır.
Ticari Kazanç;
Bitcoin alış satışını “ticari kazanç” açısından değerlendirecek olursak, 193 Sayılı GVK 37. maddede her türlü ticari ve sınai faaliyetten doğan kazanc “ticari kazanç” olarak tanımlanmıştır. Ancak aynı kanun ve maddede ‘’bitcoin kazançları’’ ayrıca hüküm altına alınarak, lafzın içinde geçmediğinden ticari kazanç niteliğinde olmadığı söylenebilir. Ancak,
yorumu genişletirsek; bitcoin alış-satışını devamlı olarak yapan şahısların bu işin sürekli ticaretiyle uğraştığı için ticari kazanç kapsamında vergilendirilmesi gerektiği söylenebilir.
Değer Artış Kazancı veya Arızi Kazanç
Ticari kazançta olduğu gibi, değer artış kazancı veya arızi kazanç ile ilgili kanun maddelerinde ‘’bitcoin kazançları’’ hüküm altına alınmadığından Gelir Vergisi Kanunu kapsamına girmediği söylenebilir. Ancak, yorumu genişletirsek; çeşitli varsayımlar altında bitcoin alış-satışını bu kapsamda vergilendirilmesinin mümkün olacağı söylenebilir.
Menkul Sermaye İradı;
Menkul Sermaye İradı; Sahibinin ticari, zirai veya mesleki faaliyeti dışında nakdi sermaye veya para ile temsil edilen değerlerden müteşekkil sermaye dolayısıyla elde ettiği kar payı, faiz, kira ve benzeri iratlar menkul sermaye iradıdır. Ancak ilgili bölümünde ‘’bitcoin kazançları’’ hüküm altına alınmadığından menkul sermaye iradi niteliğinde olmadığı söylenebilir. Yorumu genişletirsek; bitcoin alış-satışını şahıslar bu kapsamda vergilendirilmesi gerektiği söylenebilir.
Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi Açısından Yapılan Değerlendirme
Söz konusu Kanunun 30. maddesi, banka ve sigorta muameleleri vergisi mükellefinin banka ve bankerlerle sigorta şirketleri olduğunu belirtmiştir.
6802 sayılı Gider Vergileri Kanunu’nun 28. maddesinin 2. fıkrasında “Bankerlerin yapmış oldukları banka muamele ve hizmetleri dolayısıyla kendi lehlerine her ne nam ile olursa olsun nakden veya hesaben aldıkları paralar (kendileri veya başkaları hesabına menkul kıymet alıp satmayı, alım-satıma tavassut etmeyi veya alıp sattıkları menkul kıymet karşılığı borçları ödemeyi taahhüt etmeyi meslek haline getirenlerin bu faaliyetleri dolayısıyla lehlerine kalan paralar ile mevduat faizi vermek veya sair adlarla faiz ve benzeri menfaatler sağlamak üzere devamlı olarak para toplama işiyle uğraşanların topladıkları paralara sağladıkları gelir ve menfaatler üzerinden komisyon, ücret, hizmet karşılığı gibi adlarla aldıkları paralar dahil) da banka muameleleri vergisine tabidir.”
Yer alan düzenleme ile bankerlerin yapmış oldukları işlemlerin banka muamelesi vergisine tabi olduğu hüküm altına alınmıştır. Ancak görüleceği üzere bitcin kazançları kanun lafzında geçmediği için vergi kapsamında olmadığı söylenebilir.
b) Katma Değer Vergisi Açısından Yapılan Değerlendirme
3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’ nun 1. maddesinin 1. fıkrasının 2. bendi uyarınca her türlü mal ve hizmet ithalatının KDV’ye tabi olduğu belirtilmiştir. Aynı Kanunun 4. maddesi hizmet kavramını, teslim ve teslim sayılan haller ile mal ithalatı dışında kalan işlemler olarak tanımlamıştır. “Bir şeyi yapmak, işlemek, meydana getirmek, imal etmek, onarmak, temizlemek, muhafaza etmek, hazırlamak, değerlendirmek, kiralamak, bir şeyi yapmamayı taahhüt etmek” işlemlerini de hizmet olarak tanımlamıştır. Ayrıca aynı maddenin devamında “Bir hizmetin karşılığının bir mal teslimi veya diğer bir hizmet olması halinde bunların her biri ayrı işlem olup, hizmet veya teslim hükümlerine göre ayrı ayrı vergilendirilirler.” şeklinde düzenleme yapılmıştır.
KDV Kanunu’nun 6. maddesi, hizmetin Türkiye’de yapılmasını veya hizmetten Türkiye’de faydalanılmasını, Türkiye’de yapılmış bir işlem olarak kabul etmiştir. KDV Kanunu’nun 8. maddesi uyarınca mal ve hizmet ithalatını yapanlar da mükellef olarak kabul edilmiştir.
KDV Kanunu 9. Madde ile Türkiye’de ikametgahı, işyeri kanuni merkezi ve iş merkezi bulunmayanlar tarafından katma değer vergisi mükellefi olmayan gerçek kişilere elektronik ortamda sunulan hizmetlere ilişkin katma değer vergisi, bu hizmeti sunanlar tarafından beyan edilip ödenir.
Katma Değer Vergisi Kanunu’nun hizmetin vergilendirilmesine ilişkin yukarıda yer alan hükümler bir bütün olarak değerlendirildiğinde Bitcoin’in, dijital mal veya hizmet olarak katma değer vergisine tabi olması gerektiği kanaatindeyiz.
5. Sonuç
Bitcoin kazançlarının vergilendirilebilmesi için; öncelikle soyut norm (kanun) ve somut olay (bitcoin’den elde edilen kazanç) karşılaştırması yaparak, Bitcoin kazançlarını vergi kanunlarındaki kazanç türlerinden birine dahil etmek gerekir.
Hangi kazanç unsuruna dahil olması gerektiğini dar yorumladığımız zaman; “Bitcoin kazançları” kanunların hiç birinde açıkça ve lafzi olarak anılmadığı için hiçbir vergi kanunun konusuna girmemektedir.
Geniş yorumladığımız zaman ise; gelir unsurları herhangi birisine, çeşitli varsayımlar öne sürülerek, vergileme yapmak mümkündür.
Ancak “bitcoin kazançları” için kanunlarda özel ve birebir bir düzenleme olmadığı için vergi kanunlarının yorumlama (tipikleştirme) tekniğine aykırı olduğu söylenebilecektir. Şahsi kanaatim, özel bir düzenleme yapılarak konunun açıklığa kavuşturulması gerektiğidir.
Yukarıda anılan husus nedeniyle elde edilen bitcoin kazançlarının vergilendirilmeyeceği anlamı çıkartılmamalıdır. Zira ortada elde edilen bir kazanç mevcuttur. Bu durumda yatırımcı ne yapacaktır?
Bitcoin yatırımcıları vergilendirme için kanuni düzenlemeyi bekleyebilir ya da vergisel riske girmek istemeyen yatırımcılar uygun bir kazanç unsuruna dahil ederek beyanname verebilir. Tabi bu durumda her kazanç unsurunun vergi matrahı farklı usullerle tespit edildiği için farklı tutarlarda vergi hesaplanması söz konusu olacaktır. Bu hususda en avantajlı vergiyi hesaplayabilmek için, önemli derecede bitcoin kazancı olan ve bunu yanında başka gelir unsurlarından kazancı da olan yatırımcıların, uzmana danışmasında fayda vardır.