Aracı kurumların, piyasada ‘oyuncu’, ‘manipülatör’ veya ‘spekülatör’ olarak bilinen kişiler tarafından gerçekleştirilen işlemlerde belirli hususlara dikkat etmeleri gerekmektedir.
Piyasayı dolandırıcı işlemlerin önlenmesi, tasarruf sahiplerinin piyasaya olan güveninin sağlanması, piyasanın yerli ve yabancı bütün yatırımcılar nezdinde itibarının artması, dolayısıyla piyasanın büyümesi için aracı kurumların da piyasayı aldatıcı nitelikteki işlemlere kolaylık sağlayan uygulamaları ve tutumları engellemek üzere gerekli tedbirleri almaları gerekmektedir.
Aşağıda aracı kurumların dikkat etmeleri gereken başlıca hususlar belirtilmektedir.
1. Yapılan İşlemlere İlişkin Ses Kayıtlarının Düzenli Olarak Tutulması
Kurulumuz düzenlemeleri gereği aracı kurumların telefon ile alınan müşteri emirlerine ilişkin ses kayıtlarını düzenli bir şekilde tutması ve istendiğinde Kurulumuza teslim etmeleri gerekmektedir.
2. Emirlerin Müşteri Emir Formuna ve Seans Takip Formuna Düzenli Olarak Kaydedilmesi
Aracı kurumların, merkez ve merkez dışı örgütlerinde aldıkları yazılı veya sözlü tüm müşteri emirlerini bilgisayar ortamında düzenlenmiş olan müteselsil sıra numaralı ‘Müşteri Emir Formu’na kaydetmeleri gerekmektedir. Bu formlar esas alınarak tüm müşteri emirleri, aracı kurum merkezinde bilgisayar ortamında düzenlenen ‘Seans Takip Formu’na zaman önceliğine göre kaydedilir. Zaman önceliği esasına uyulmasını teminen, tüm emirleri alınış zamanına göre sıralayabilecek bir sistem için gerekli altyapının oluşturulması zorunludur. Müşteri emirleri bu şekilde kaydedildikten sonra yerine getirilmek üzere borsaya iletilir. Borsaya iletilmek üzere emir kabul eden aracı kurumlar müşteri emirlerine ilişkin tüm bilgileri mevzuatta belirtilen süreler dâhilinde saklamakla yükümlüdürler.
3. Piyasayı Dolandırıcı Olduğundan Şüphelenilen İşlemlerin Kurulumuza Bildirilmesi
Aracı kuruluşlar, piyasayı dolandırıcı nitelikte olduğundan şüphelendikleri işlemleri, gerekli incelemelerin yapılmasını teminen zaman kaybetmeksizin Kurulumuza bildirmelidirler.
4. Yorum ve Tavsiyelerde Bulunulmasına İlişkin Esaslara Uyulması
Kurulumuz düzenlemeleri gereğince, sermaye piyasası araçları ile bunları ihraç eden kuruluşlar hakkında ve sermaye piyasası ile ilgili diğer konularda yönlendirici nitelikte yorum ve tavsiyelerde bulunan veya bu bilgileri yayan aracı kurumların, yorum ve tavsiyelerini özenle hazırlamaları, bu tavsiyelerin objektif olmasına dikkat etmeleri ve ilgili sermaye piyasası aracıyla bağlantılı çıkar ilişkilerine yer vermeleri gerekmektedir.
5. Başkaları Adına Açılmış Hesaplar Üzerinden İşlem Yapılmasının Engellenmesi
Kurulumuzca piyasa dolandırıcılığı yaptıkları tespit edilen şahıslar hakkında uygulanan borsalar ve teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem yapma yasağı gereğince, söz konusu kişilerin aracı kurumlar nezdinde borsada işlem yapmak üzere hesap açmaları mümkün değildir. İşlem yasağının amacı, piyasayı dolandırıcı işlem yaptığı tespit edilen kişilerin borsada işlem yapmaya devam ederek diğer yatırımcıların zarara uğramalarını ve piyasaya duydukları güvenin ortadan kalkmasını engellemektir. Kurulumuz Karar Organı’nın 23.07.2010 tarihli kararı uyarınca Kurulumuzca haklarında işlem yasağı getirilen tüm gerçek ve tüzel kişilerin söz konusu yasakları 01.10.2010 tarihi itibariyle kaldırılmıştır. Bu çerçevede, Kurulumuz tarafından 01.08.2010 tarihinden sonra gerçekleştirilecek işlemler kapsamında işlem yasağı getirilecek şahıslar ve işlem yasaklı olmamakla birlikte başkaları adına açılmış hesaplardan işlem gerçekleştirenlerin, hesabını başkasına kullandıranların ve başkaları ile birlikte hareket etmek suretiyle işlem gerçekleştirenlerin tespiti halinde bu kişiler hakkında Kurulumuza bildirimde bulunulması gerekmektedir.
6. Vekaleten Yönetilen Hesaplar
Piyasa dolandırıcıları, kendi adlarına açılan hesapların yanı sıra kendi adlarına açılmış hesaplar bulunmadan doğrudan başkaları adına olan hesapları vekâleten yönetmek suretiyle yapay piyasa oluşturmaya yönelik işlemler gerçekleştirebilmektedirler. Bu nedenle, aracı kurumların müşteri hesapları üzerinden vekâleten işlem yapılmasına ilişkin olarak Kurulumuz düzenlemelerine uygun davranmaları ve ayrıca aynı vekil tarafından yönetilen hesaplar üzerinden gerçekleştirilen işlemlerin aynı hisse senedi üzerinde yoğunlaşıp yoğunlaşmadığı, işlemlerin belirli işlem kalıpları şeklinde olup olmadığı vs. hususlara özel olarak dikkat etmeleri gerekmektedir.
7. Müşteriyi Tanıma Kuralı
Kurulumuz düzenlemeleri uyarınca aracı kurumların müşterilerini tanımaları gerekmektedir. Büyük miktarlı işlem gerçekleştiren müşterilerin tanınması özellikle önem taşımaktadır. Bu itibarla, hesap açılan müşterilerin kimlik bilgilerinin yanı sıra müşterinin piyasalar konusundaki tecrübesinin, mali gücünün, yatırım tercihlerinin vs. aracı kurumlar tarafından bilinmesi gerekmektedir. Ayrıca, Kurulumuz düzenlemeleri gereğince aracı kurumların yabancı banka ve aracı kurumların alım ve/veya satım emirlerini kabul etmeden önce, bu kurumlardan hesabına işlem yapılan müşterinin kimlik bilgilerinin verileceğine ilişkin bir taahhütname almaları gerekmektedir.
8. Müşterinin Mali Durumu ile Orantısız Emirler Verilmesi
Müşteri hesabından, müşterinin mali durumuyla orantısız dikkat çekici büyük miktarlı emirler verilmesi, kredi kullandırılması, kullandırılan krediye üçüncü bir şahıs tarafından teminat verilmesi şüpheli işlemler olarak kabul edilerek, bu tür işlemlerin aracı kurum müfettişlerince takibe alınması ve konu hakkında Kurulun bilgilendirilmesi gerekmektedir. Söz konusu işlemlerin suç gelirlerinin aklanması amacıyla gerçekleştiriliyor olması da mümkün olduğundan, konuyla ilgili mevzuat gereği, şüpheli işlem bildirim yükümlülüğü doğmaktadır.
9. Müşterinin Bilgi ve Tecrübesiyle Yapılamayacak İşlemler
Aynı şekilde müşterinin piyasalar hakkındaki tecrübesi ve bilgisiyle gerçekleştirmesi mümkün olmayan emirler verilmesi ve işlemler gerçekleştirilmesi de şüpheli işlem olarak görülüp, aracı kurum iç kontrol birimince gerekli incelemelerin yapılması ve Kurulun bilgilendirilmesi gerekmektedir.
10. Menkul Kıymet ve/veya Nakit Virmanları
Değişik aracı kurumlar nezdindeki müşteri adına açılmış hesaplara veya başka kişilerin hesaplarına sürekli menkul kıymet ve/veya nakit virmanı yapılmasına ilişkin talimatlar alınması da şüpheli işlemler olarak görülmeli ve gerekli tedbirler alınmalıdır.
11. Kasa ve Banka Hesapları Kullanılarak Yapılan Nakit Virmanları
Uygulamada hesaplar arasında gerçekleştirilen nakit virmanlarının aracı kurum ve banka kasa hesapları üzerinden nakit tahsilât veya nakit ödeme kayıtlarıyla yapıldığı görülmektedir. Aracı kurumların sorumluluğunu doğuran ve iki hesap arasındaki ilişkinin gizlenmesini sağlayan bu tür kayıtların yapılmasından kaçınılmalıdır.
Kaynak: spk.gov.tr