Merkez Bankası’nın (TCMB) rezervleri ve onun içindeki altınlar son dönemin en çok tartışılan ekonomik konusu olmaya devam ediyor. Önce TCMB sitesinde yer alan rezerv tanımına bir bakalım (Kaynak: TCMB sitesinde ödemeler dengesi istatistikleri/uluslararası rezervler ve döviz likiditesi/metaveri.)
“Resmi Rezerv Varlıkları ve Diğer Döviz Varlıkları: Resmi rezerv varlıkları; döviz varlıkları, parasal altın (tabloda sadece altın olarak geçer), SDR’ler, IMF rezerv pozisyonu ve diğer döviz varlıklarından oluşur. Döviz varlıkları, menkul kıymetler, efektif mevcudu ve depo hesaplarından oluşmaktadır. Döviz varlıkları, yurt içi ve yurt dışı bankalarla yapılan finansal türev işlemleri kaynaklı varlıkları da içermektedir. Menkul kıymetler ise, yurtdışı borsalardan satın alınmış sabit getirili devlet ve/veya hazine tahvillerini göstermektedir. IMF Rezerv Pozisyonu, Türkiye’nin IMF nezdinde bulunan ve her an kullanıma hazır olan yabancı para varlıklarıdır. SDR’ler, IMF tarafından üye ülkelerin kota oranlarına göre dağıtılan SDR cinsi uluslararası rezervlerdir. Altın kalemi, tamamı TCMB’ye ait olan, uluslararası kabul görmüş bir kuruluşun damgasını ve seri numarasını taşıyan bar veya külçe şeklindeki altın varlıkları içermektedir. Menkul kıymetler ve altın, piyasa fiyatı üzerinden değerlenmektedir. Diğer döviz varlıkları, parasal otoritenin kullanımına hazır olan, ancak resmi rezerv varlıkları altındaki diğer kalemlerin altında yer almayan varlıklardan oluşmaktadır.”
Rezervlerin 16 Nisan 2021 tarihi itibarıyla durumunu 2018 yılı başındaki durumuyla karşılaştırmalı olarak aşağıdaki tabloda sunuyorum (Kaynak: TCMB Ödemeler Dengesi İstatistikleri / Uluslararası Rezervler ve Likidite Durumu Tablosu, TCMB Analitik Bilançosu. Bu tablodaki sayıların nereden alındığını ve nasıl oluşturulduğunu görmek isteyenler için rehber: https://www.mahfiegilmez.com/2021/03/rezerv-meselesi.html)
Tablo bize TCMB’nin (döviz + altın + diğer kalemlerden oluşan) brüt rezervlerinin (resmi rezerv varlıkları) 2018 başından bu yana 25,6 milyar dolar azaldığını (döviz rezervlerinin 40,2 milyar dolar azaldığını, altın rezervlerinin ise 14,6 milyar dolar arttığını) gösteriyor. Buna karşılık bankaların yatırdıkları zorunlu karşılıklar gibi TCMB’nin rezervlerinde yer alan ama kendisine ait olmayan döviz ve altın rezervlerini düşerek bulduğumuz net rezervlerin eksi 0,8 milyar dolara düştüğünü görüyoruz. Buna göre net rezervlerde 2018 başından bu yana 36,6 milyar dolarlık azalma olmuş.
Net rezervlerin içinde swap işlemleriyle alınan 59,6 milyar dolarlık döviz ve altın da var. Bunlar da TCMB’nin malı değil, bir başka deyişle emanet varlıklar olduğu için net rezervlerden düşülmesi gerekiyor. Bunları düşünce 16 Nisan 2021 itibarıyla swaplar hariç net rezervler eksi 60,4 milyar dolar ve 2018 başından bu yana azalma da 94,9 milyar dolar çıkıyor.
Son günlerde altın varlıkları sanki bu rezervlere dâhil değilmiş de onların da eklenmesi gerekirmiş gibi bazı açıklamalar yapıldı. Oysa TCMB sitesinden alınan tanımdan ve buna göre oluşturulan tablodan açıkça görüleceği gibi altınlar da tablonun içinde ve onlar da dâhil olarak hesaplanan swaplar hariç net rezervler 16 Nisan 2021 tarihi itibarıyla eksi 60,4 milyar dolardır. Bu tabloda gösterilenin dışında kalmış resmi döviz ya da altın varlığı yoktur.
Aşağıdaki tabloda TCMB’nin rezervleri içinde yer alan altın varlıklarının dökümü gösteriliyor (Kaynak: TCMB 2020 Bağımsız Denetim Raporu sayfa 21.)
Bu tabloda yer alan uluslararası standartta olan 716, 3 ton altının değeri olan 39,9 milyar dolar da yukarıda sunduğumuz rezerv tablosundaki rezervlere dâhildir (altın varlıkları.) Bu tablodaki bazı başlıklara dikkat çekelim: Rezervlerde görülen 716,3 tonluk uluslararası standartta olan altının 458,2 tonluk kısmı TCMB’nin malıdır, kalan 258,1 tonluk kısmı zorunlu karşılıklar, teminatlar, bankalar serbest mevduatı ve Hazine malı altındır ve TCMB’ye ait değildir. Bu altınların tamamı rezervler tablosunda brüt rezervler içinde yer almaktadır. Dolayısıyla rezervler sanki yalnızca döviz rezervlerini kapsıyormuş da bunlara ek olarak altın rezervleri varmış gibi yapılan açıklamalar gerçeği yansıtmamaktadır.
Özetle söylemek gerekirse TCMB’nin kendi malı olan döviz ve altın rezervleri 16 Nisan 2021 tarihi itibarıyla swaplar hariç tutulduğunda eksi 60,4 milyar dolardır.