Açık Piyasa İşlemleri (APİ) nedir?

Açık Piyasa İşlemleri (APİ) nedir?

Para politikası uygulaması çerçevesinde, merkez bankaları bünyesinde para miktarının artırılıp azaltılması amacıyla, hazine kağıtlarının alım ve satımının (kesin alım, kesin satım, geri satım vaadiyle alım (repurchase agreements), geri alım vaadiyle satım (reverse repurchase agreement)) yapılması işlemleridir. Bankalararası Para Piyasası işlemleri de “Açık Piyasa İşlemleri” kapsamı içerisindedir. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası bünyesinde bu tür işlemler, Açık Piyasa İşlemleri ve Para Piyasası Müdürlükleri tarafından yürütülmektedir.

Açık Piyasa İşlemleri (APİ), Merkez Bankası’nın kısa vadeli tahvil ve senet alım-satımı olarak tanımlanmaktadır.

Açık piyasa işlemleri, kısa vadede para arzının kontrolünü kolaylaştırırken, uzun vadede anti enflasyonist politikaya yardımcı olur. Dolayısıyla da ekonomik istikrar amacıyla da kullanılabilir.

Günlük para arzının kontrolü için, TCMB piyasaya banknot çıkarmaz ve emisyonda bir değişim olmaz. Merkez Bankası, faizlerin aşırı yükseldiği durumlarda, piyasalardaki tahvilleri satın alarak faiz oranlarının yükselmesini engelleyebilir; bu operasyonla piyasaya para sürmüş olur. Piyasadaki likiditeyi çekmek için de portföyündeki tahvil ve bonoları ihale ile satan MB, bu yöntem ile piyasadaki fazla paranın bir bölümünü çeker.

Açık piyasa işlemlerinde genellikle devlet tahvilleri ve hazine bonoları kullanılmaktadır.

Açık Piyasa İşlem Türleri:

– Doğrudan Alım: Piyasadaki likidite ihtiyacının kalıcı olduğunun gözlendiği durumlarda Merkez Bankası’nın bankalardan ve aracı kurumlardan Devlet İç Borçlanma Senedi (DİBS) satın alma işlemidir.

– Doğrudan Satım: Piyasadan para çekmek amacıyla, açık piyasa işlemleri portföyünde mevcut DİBS’nin bankalara ve aracı kurumlara satılması işlemidir. Bu sayede Merkez Bankası bankacılık sisteminin rezervlerini azaltılmış olur.

– Geri Satım Vaadi İle Alım (Repo): Merkez Bankası açısından repo, banka ve aracı kurumlar açısından ters repo anlamına gelmektedir ve piyasada geçici likidite sıkıntısının olduğu dönemlerde piyasadaki sıkışıklığı gidermek amacıyla yapılır. DİBS, ileride belli bir tarihte belli bir fiyattan geri satmak koşulu ile satın alınmaktadır. Vadesi 91 günü aşmaz.

– Geri Satım Vaadi İle Satım (Ters Repo): Merkez Bankası açısından ters repo, banka ve aracı kurumlar açısından ise repo anlamındadır. Piyasada likidite fazlasının görüldüğü dönemlerde, örneğin DİBS itfa günlerinde, açık piyasa işlemleri portföyünden likidite düzeyinin normale döndüğü tarihlerde tekrar belli bir fiyattan geri almak üzere menkul değer satılması işlemidir. Vadesi 91 günü aşamaz.

Açık Piyasa İşlemlerinde Uygulanan Yöntemler:

– Kotasyon Yöntemi: Doğrudan alım ve doğrudan satım işlemlerinde alımı ve satımı yapılacak olan DİBS’nin tanımları ve fiyatları, repo ve ters repo işlemlerinde ise vade ve faiz oranları Merkez Bankası tarafından belirlenmekte ve miktar piyasada oluşmaktadır.

– İhale Yöntemi İle Alım Satım: Doğrudan alım ve doğrudan satım işlemlerinde alım ve satım fiyatları, repo ve ters repo işlemlerinde ise faiz oranları bankalar ve aracı kurumlar tarafından belirlenmektedir. Doğrudan alım ve doğrudan satım işlemlerinde kıymet tanımı, repo ve ters repo işlemlerinde ise işlem vadesi Merkez Bankası tarafından belirlenmektedir.

Mevduat Disponibilite ve Munzam Karşılık Oranları neyi ifade eder?

Bunların yükseltilmesiyle Merkez Bankası, piyasadaki parasal kontrolünü daha da sıkılaştırır. Bu şekilde, bankaların kredi verebilme ya da diğer plasman olanakları azalır. Merkez Bankası’nın açıkladığı mevduat munzam karşılık oranlarına istinaden, bankalara yatırılan her mevduat karşılığında bankalar, Merkez Bankası’ndaki Bankalar Mevduat Munzam Karşılığı hesabına söz konusu bedeli yatırırlar.