Yaşar Erdinç – 09.02.2018
Hafta başından bu yana borsadaki gelişmeleri aktarıyorum ve dün de dolar/TL ile ilgili yorumlarımı verdim.
Bir arkadaş bana mail atmış ve “hocam yorumlarınızı okudum, satış önermediniz ve ben hala maldayım” diye soruyor. Açık açık “herşeyi satın” diyecekmişim. Böyle durumlarda gerçekten de insanları anlamakta çok zorlanabilirdim. Fakat BİLİM buna cevap veriyor. Ben de yazılarımda yeri geldikçe konuya değiniyorum. Bilim bu tür durumlara çok önemli açıklamalar getirmiş.
Daniel Kahneman 2002 yılında Nobel ödülünü “Prospect Teorisiyle” aldı. Bu teoriye göre insanlar bir yatırım pozisyonu aldıklarında eğer zarar oluşursa zarara katlanma ve bekleme eğilimi gösterirler. Ama pozisyonları kârdaysa, yeniden düşüş olabileceği korkusuyla hemen satmak ve kârda beklememek eğilimindedirler. Kısaca, zarar ettiklerinde uzun vadeli yatırımcı, kara geçtiklerinde kısa vadeli yatırımcı olurlar. Başka bilim adamları bunun doğru olup olmadığını defalarca test ettiler. Sonuç aynen prospect teoride önerildiği gibi çıktı. Hatta, bir kısım nörolog ve finansçı bu durumun kimyasal sebeplerini de ortaya çıkardılar. Yaptıkları deneyler var. Yatırımcıları beyindeki aktiviteyi izleyen MRI cihazlarına bağladıktan sonra yatırım yaptırıyorlar. İnsanlar kâra geçtiğinde veya zarar ettiğinde beynin çok farklı bölümleri aktive oluyor. Bu insanlara dopamin veriyorlar ve dopamin sonrasında, yatırımcılar kâr durumunda hemen satmak yerine daha fazla bekleme eğilimine girerken, seratonin verdiklerinde ise zararda bekleme eğilimi artıyor. Yani ben ne yazarsam yazayım adam zararda ise, borsa 114 bini görüp 116 bine değil 120 bine yükselse bile zararda olduğu için satmıyor. Yeniden düşüş başladığında, bu durum stresi artırdığı için beyin otomatik bir mekanizmayı çalıştırıyor ve adamın stresini azaltma yollarını buluyor. Milyonlarca yıllık evrim sonrasında bilinçaltı dediğimiz yer, bizim stresimizi azaltmak konusunda inanılmaz yöntemler geliştirmiş ve bunlardan bizim haberimiz yok. Stres durumunda adrenalin salgılanıyor. Beyin kandaki adrenalin miktarının arttığını görünce stresi azaltma savaşına giriyor. Beynimiz inanılmaz bir oyun oynuyor ve yukarıdaki maili atan adama şunu söylüyor; “Suçlu sen değilsin… Sana satış önermeyen adam suçlu”. Halbuki yazıda “116 bin üzerinde pozisyon açmak riskli” derken bu seviyelerin yükseliş tepkisinin zayıflayacağı yer olduğunu belirttikten sonra, aşağı yönlü hareket beklediğimi de vurguluyorum. Ama bu kişi başka bir suçlu bulduğu için bu durum en azından geçici bir rahatlama sağlayarak adrenalin seviyesini azaltıyor.