2008 Mortgage Krizi Amerika da ortaya çıkmış ve dünyayı etkisi altına almış çok büyük bir krizdir. Hatta öyle büyüktür ki İkinci Dünya Savaşından sonra ortaya çıkmış tek kutuplu ülke durumunu bile sarsıntıya uğratmıştır. Bu krizin nedenlerine ve bu krizi öngörüp kazançlı çıkan ekonomistlerin geleceği nasıl tahmin ettiklerine bakalım.
2008 krizinin temelleri Amerika’nın tüm halkına ev sahibi olma vaadiyle çok sayıda düşük faizli konut kredisi verme politikasıyla 2000’li yılların başında atılmaya başlandı. Ancak bu sayı o kadar fazla ve bilinçsizce ilerliyordu ki bir noktadan sonra kontrol edilemez bir hal aldı. İnsanlar birden fazla konut kredisi çekiyorlar ve hiçbir banka bunu denetlemiyordu. Kredi derecelendirme kuruluşları doğru bilgi aramaksızın insanlara yüksek kredi notları veriyordu. Kredi türev piyasaları çok fazla genişliyordu. Opsiyonlar üzerine opsiyonlar yapılıyordu. Bu da temeldeki dayanak varlığın durumunu, niteliğini görmelerini engelliyordu. ABD’nin en büyük sigorta şirketi olan AIG de bütün bu konut kredilerini sigortalıyor ve neredeyse tüm kredi tahakkuk swaplarını satıyordu. Günden güne halk kredilerini geciktirmeye hatta ödeyememeye başladı. Ev fiyatları uçuk derecelerde artmaya başladı. Bunu fark eden ve bu durumun patlayacak bir balon olduğunu anlayan bazı ekonomistler oldu. Hatta 2008 krizini ve bu ekonomistlerin geleceğe yaklaşımlarını daha iyi anlamak isterseniz “The Big Short” ve “Too Big To Fail” filmlerini ısrarla tavsiye ediyorum. Brad Pitt, Selena Gomez gibi dünyaca ünlü isimlerin rol aldığı “The Big Short” filminin ilk başında geçen bir sözü sizlerle de paylaşmak isterim:
“Başınızı derde sokan bilmediğiniz şeyler değildir.
Bildiğinizden emin olduğunuz, doğru olmayan şeylerdir.“
Mark Twain
Şimdi de bu sözün ışığında, bahsi geçen balonu önceden fark eden ekonomistlerin ve krize sebep olan banka ve hükümetin yaklaşımlarını inceleyelim.
Tüm Amerika ekonomisi konut piyasalarını çok sağlam ve yıkılamaz olduğunu düşünerek, şimdiye ve geleceğe yönelik olarak bu şekilde davranıyorlardı. Yani pozisyonlarını konut kredilerinden yana alıyorlardı. Hatta “Eğer ters bir durum olursa zaten evlere haciz getiririz, satar bunu nakde dönüştürürüz.” diyorlardı. Ancak bahsi geçen geleceği öngören ekonomistlerin fark edip kendilerinin fark edemedikleri bir şey vardı; piyasada o kadar çok ev vardı ki bunları kime nasıl satacaklardı?
Bu durumda ekonomistler, gelecekte patlayacak olan balonun karşısında, kendilerine ve yatırımcılarına karşı pozisyon aldılar. Toplamda 1.3 milyar dolar likiditenin sadece tek bir ekonomist tarafından sağlandığı biliniyor. O kadar büyük kaldıraç oranları vardı ki, burada 1/20 kaldıraç oranlarından bahsedilebiliyor.
En sonunda ekonomistlerin tahmin ettiği, kimsenin olmaz dediği şey oldu. Konut piyasası balonu patladı. Amerika’nın en büyük banka şirketleri çok büyük bir sallantıya uğradı, hatta birçoğu battı. En büyük sigorta şirketi olan AIG batmanın eşiğindeyken devletin 85 milyar dolarlık desteği ile zar zor toparlandı. İşsizlik had safhaya ulaştı. Tüm dünya bu krizden çok fazla etkilendi.
Dünya’nın en zengin üçüncü kişisi olduğu bilinen Warren Buffet da asırlar önce yaşanan Lale Krizi ve çağımızda yaşanan Konut Kredi Krizi sonrası şu sözleri söylüyor:
“Bir balonla daha karşılaşacağız. Fakat büyük ihtimalle diğerlerine benzemeyecek.”
Aslında bilinçsizce yapılan her finansal hareket beraberinde ağır sonuçlar doğuracaktır. Buffet’ın da burada, dünyanın bilinçsiz hareket etmeye devam etmesi sonucunda tarihin tekerrür edeceğini, hatta çok daha büyük sonuçlar doğurabileceğini belirttiği çıkarımında bulunabiliriz.
Bu yazımda sizlere 2008 Mortgage Krizi’nin giriş, gelişme ve sonuç bölümünden özetler aktardım. Daha da önemlisi, ekonomistlerin birçok perspektiften bakarak yaptığı tahminlerde ne kadar etkili olabileceğini vurguladım. Bir sonraki yazımda da kriz sonrası dünyadaki durumla ilgili değerlendirmelerimi paylaşacağım.
Yazımda bahsi geçen filmlerin IMDB linklerini aşağıda bulabilirsiniz:
The Big Short : https://www.imdb.com/title/tt1596363/
Too Big To Fail: https://www.imdb.com/title/tt1742683/
Nursena Bodur: https://www.linkedin.com/in/nursena-bodur-0a9471121/